წიგნი ასახავს ავტორის სულს და სულისკვეთებას. ბევრ რამეზე დამაფიქრებელი და ბევრი რამის მასწავლებელი წიგნის იუბილეს გადახდაც ღირს.
ასეთი ნაშრომების რიგს მიეკუთვნება 80 წლის წინ,1933 წელს პარიზში დ.ხელაძის გამომცემლობაში რუსულად დაბეჭდილი დავით ვაჩნაძის წიგნაკი "კავკასიის პრობლემა".
მას 80 წელი შეუსრულდა და თუნდაც ამიტომ ღირს მისი გადაკითხვა და ძველი და ნამდვილი ქართველების და კავკასიელების კიდევ ერთხელ გახსენება. |
დავით ვაჩნაძე. ალექსანდრე როინაშვილის ფოტო |
ჯერ ცნობა ვიკიპედიიდან: დათა ვაჩნაძე (დ. 1884, დიდი ლილო, — გ. 23 იანვარი, 1962, მიუნხენი) — ქართველი პოლიტიკური, საზოგადო და სამხედრო მოღვაწე. დაიბადა რუსეთის არმიის პოლკოვნიკის, თავად ვლადიმერ ვაჩნაძისა და ელენე მაჩაბლის ოჯახში. სწავლობდა თბილისის კადეტთა კორპუსში (1894-1902), შემდეგ — პეტერბურგის პავლე I-ის სახელობის სამხედრო სასწავლებელში. 1907 სამხედრო სამსახურიდან გადადგა პოდპურჩიკის წოდებით. ჩაება საზოგადოებრივ და პუბლიცისტურ საქმიანობაში. 1912 წელს რევაზ გაბაშვილთან ერთად დააარსა ყოველკვირეული ჟურნალი „კლდე“, რომელშიც ბეჭდავდა სტატიებს „დავით კახელის“ და „ეკალის“ ფსევდონიმებით.
პირველი მსოფლიო ომის დროს დავითი იყო „თბილისის ქართული დრუჟინის“ უფროსის, პოლკოვნიკ გიორგი ჯანდიერის ადიუტანტი. 1915 წელს დაუკავშირდა 1914 წელს ჟენევაში პეტრე სურგულაძის მიერ დაარსებულ „საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტს“, ეხმარებოდა გიორგი მაჩაბელს გერმანული წყალქვეშა ნავით საქართველოში იარაღისა და ფულის შემოტანის ორგანიზებაში. 1917 წელს დავით ვაჩნაძე გახდა საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიის ერთ-ერთი დამაარსებელი და მისი ცენტრალური კომიტეტის წევრი. თანამშრომლობდა 1917 წელს დაარსებულ ეროვნულ-დემოკრატთა პარტიულ გაზეთ „საქართველოსთან“. იყო „ქართული ეროვნული საბჭოსა“ და საქართველოს დამფუძნებელი კრების წევრი. 1918 წლის ივნისში დაინიშნა საქართველოს რესპუბლიკის რწმუნებულად გერმანიის საიმპერატორო სამხედრო-დიპლომატიურ მისიასთან. ქართულ და გერმანულ შტაბებთან ერთად აქტიურად მონაწილეობდა საქართველოს ჯარის ორგანიზაციის პროექტის შედგენაში. 1918 წლის ნოემბერში პირველ მსოფლიო ომში გერმანიის დამარცხების შემდეგ მაიორ გიორგი აფხაზთან ერთად უზრუნველყო საქართველოდან გერმანიის მისიის უსაფრთხო ევაკუაცია ბათუმის გზით. 1918 წლის დეკემბერში პოლოვნიკის წოდებით მონაწილეობდა სომხეთთან ომში. 1921 წლის თებერვალში წითელი არმიის შემოჭრის დროს ჩამოაყალიბა 400 მოხალისისგან შემდგარი რაზმი. გასაბჭოების შემდეგ მონაწილეობდა იატაკქვეშა წინააღმდეგობის მოძრაობაში. 1922 წ. დაპატიმრებული იყო. 1924 თებერვალში საიდუმლოდ გაემგზავრა თურქეთში ქვეყანაში დაგეგმილი აჯანყებისთვის უცხოეთიდან დახმარების მიღების ორგანიზების მიზნით. 1924-26 წლებში მონაწილეობდა სტამბოლში შექმნილ „კავკსიის განმათავისუფლებელი კომიტეტის“ საქმიანობაში. 1927 წლიდან ცხოვრობდა საფრანგეთში, იტალიასა და გერმანიაში. აქტიურად თანამშრომლობდა ემიგრანტულ პრესაში. არის 4 წიგნისა და 30-მდე სტატიის, აგრეთვე „მოგონებათა რვეულების“ ავტორი. მონაწილეობდა პარიზის სათვისტომოს კულტურულ საქმიანობაში. კითხულობდა მოხსენებებს, ლექციებს. იყო რამდენიმე ქართული ემიგრანტული ორგანიზაციის წევრი.
მეორე მსოფლიო ომის დროს გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს აღმოსავლეთის საქმეთა კომისრის გრაფ შულენბურგის მიწვევით იმყოფებოდა ბერლინში, თუმცა შულენბურგის გეგმის ჩაშლის შემდეგ ვენაში გადასახლდა. ომის შემდეგ დასავლეთ გერმანიაში გადასახლდა. საქართველოში დარჩენილი მისი მეუღლე და ქალიშვილების ყაზახეთში იყვნენ გასახლებულები.
დავით ვაჩნაძე, კავკასიის პრობლემა
1. რა ხდება კავკასიაში?
2. ცოტა რამ ისტორიიდან.
3. კონფედერაციისაკენ მიმავალ გზაზე.
დ. ხელაძის გამომცემლობა. პარიზი, 1933 წელი
პარიზში, ,,Cercle des Etudes Caucasiennes” (,,კავკასიური კვლევათა წრე“-ში) 1933 წლის 17 იანვარს წაკითხული მოხსენება სათაურით ,,ერთაშორისი ერთიანობის ტრადიცია კავკასიის ისტორიაში“.
,კავკასიური კვლევათა წრის" გამგეობის თხოვნით მე დღეს თქვენს განათლებულ წრეში გამოვდივარ მოხსენებით რომელიც ეხება კავკასიის პრობლემას.
თავიდანვე ვითხოვ მიტევებას. დასახული თემის შინაარსი რთული და დიდია. მისი ამოწურვა მოკლე საუბარში საკმაოდ რთულია. დამატებით ვაცნობიერებ ყველა აუცილებელი მასალის ნაკლებობას და ჩვენი ეხლანდელი გაუგებრობების და განცდების სიმძაფრეს. ყველაფერი ეს საკმაოდ არახელსაყრელად აისახება ამ მნიშვნელოვანი საკითხის განხილვაზე.
არ ვაცხადებ პრეტენზიას ჩემი ყველა დებულების სისრულეზე და უდავოობაზე. მე ვეცდები რომ რაც შეიძლება ახლოს ვიყო ობიექტურ კავკასიურ სიმართლესთან და იმედი მაქვს რომ ენდობით ჩემს ამ მცდელობას.
მე გამოვიყენებ ჩემს ხელთ არსებულ ზოგ მასალას და დოკუმენტს. მე გაგახსენებთ საყოველთაოდ ცნობილ ცოცხალ ფაქტებს კავკასიელი ხალხის წარსული და დღევანდელი ცხოვრებიდან.
მე შეკუმშული,სქემატური გადმოცემის ფარგლებში წარმოგიდგენთ ამ მოხსენების წამყვანი დებულებების დამამტკიცებელ საბუთებს.
ეს წამყვანი დებულებები შემდეგია:
1. ერთაშორისი ერთობის ტრადიციას კავკასიაში აქვს ღრმა ფესვები,
2. ეროვნული თვითშენახვისთვის ბრძოლაში ეს ტრადიცია კავკასიაში ერთაშორის ურთიერთობებს ხშირად აძლევდა ურთიერთდახმარების და გაერთიანებების სხვადასხვა ფორმას.
3. და თანამედროვე კონფედერალისტური იდეები არის ამ ძველი კავკასიური ტრადიციის ლოღიკური გაგრძელება. ჩვენს ხანაში მათ აქვს განხორციელების ყველა საშუალება.
რა ხდება კავკასიაში?
ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად საჭიროა მთელი გასული პერიოდის ბოლშევიკური ტირანიის მოქმედების მოკლე მიმოხილვა. ამ პერიოდში წითელი მოსკოვის მიზნები კავკასიაში გაცხადდა და მათ განსაზღვრეს მოსკოვის ქცევა.
დაჯამების შემდეგ ჩვენ ხელთ გვექნება ბოლო წლების მანძილზე კავკასიაში მომხდარ მოვლენათა ხასიათის ასახსნელად საჭირო სანდო გასაღები. ეს პერიოდი დაიწყო 1924 წელს, საქართველოში აჯანყების ლიკვიდაციის შემდეგ, როდესაც დაშინებულმა მოსკოვმა დესპოტური მმართველობის მთელი არსენალიდან კავკასიაში გამოიყენა დევნის ყველა სახეობის იარაღი.
1925 წელი დაიწყო ანტისაბჭოთა პარტიებისა და ჯგუფების მოსპობით საქართველოში, სომხეთში და აზერბაიჯანში და კავკასიელი მთიელების განიარაღებით, კავკასიელების მასიური გადასახლებით სოლოვკებში, არხანგელსკისა და ციმბირის საკონცენტრაციო ბანაკებში. ამის პარალელურად მოსკოვი ენერგიულად ცდილობს კავკასიაზე თავისი ბატონობის განმტკიცებას და ამისთვის იყენებს კავკასიისთვის კარგად ნაცნობ ფორმულას ,,გათიშე და იბატონე“. პირველად თავს დაესხნენ საქართველოს. დასვეს საბჭოთა საქართველოსგან მისი ავტონომიური ნაწილების-აჭარისა და აფხაზეთის გამოყოფის და მათი უშუალოდ მოსკოვთან მიერთების საკითხი. სამეგრელოში მოსკოვმა სცადა განსაკუთრებული ავტონომიის შექმნა. ჩრდილოეთ კავკასიაში მოსკოვი გამოჰყოფს დაღესტანს და უმორჩილებს მას თავის მმართველობას, ხოლო მთიელთა დანარჩენი 6 რესპუბლიკა მან დაუქვემდებარა კაზაკური ოლქების მმართველობის ცენტრს დონის როსტოვში.
კავკასიელებში განხეთქილების შესატანად მოსკოვური ბოლშევიზმი აზერბაიჯანში ხაზს უსვამს მისი მოსახლეობის თურქულ წარმომავლობას, მის მიერ თურქულად წოდებულ აზერბაიჯანულ პრესას ის აძლევს სპეციფიურ ლოზუნგებს, მაგალითად თითქოს ქართული და სომხური ანტისაბჭოთა პარტიები კავკასიაში ეპატიჟებიან ევროპას, რისი მიზანიცაა მოსკოვი-ანკარას მეგობრობის დარღვევა და ევროპის დახმარებით აზერბაიჯანის მოძმე ახალგაზრდა თურქეთის რესპუბლიკის დამხობა. სომხეთში მოსკოველი ბოლშევიკები იკეთებენ სომეხი ხალხის მხსნელის ნიღაბს, ახორციელებენ კავკასიის სომხეთის თურქეთიდან ლტოლვილებით კოლონიზაციის ძველ პროექტს და ეყრდნობიან მას პოლიტიკური მოგების მოსაპოვებლად. მოსკოვი ეყრდნობა მისგან ,,დავალებულ“ ახალ სომეხ მოსახლეებს და იყენებს მათ ადგილობრივი ოპოზიციური სომეხი გლეხობის წინააღმდეგ. ამით ის ერთმანეთს უპირისპირებს კავკასიის თანამედროვე საზღვრებში უმიწობით ისედაც გატანჯულ კავკასიელებს.
მოსკოველი ბოლშევიკების თეთრი ძაფით ნაკერი ეს მაკიაველისტური პოლიტიკა საკმაოდ სწრაფად ამხილეს და კავკასიელმა ხალხებმა ადგილობრივი კომუნისტური პარტიების მონაწილეობითაც დაუყოვნებლივ გასცეს პასუხი მოსკოვურ ინტრიგებს. ბრძოლის შედეგად აჭარა და აფხაზეთი დარჩა საქართველოში. ინტრიგა სამეგრელოში მოისპო. დაღესტანი შეუერთდა მოძმე მთიელ რესპუბლიკებს. ხოლო ჩრდილო-კავკასიური ოსური ავტონომიური ოლქი წავიდა კიდევ უფრო შორს და 1926 წლის საერთო სახალხო გადაწყვეტილებით დემონსტრატიულად მიიღო დადგენილება რუსეთის ფედერაციიდან გასვლისა და ამიერკავკასიის ფედერაციაში შესვლის შესახებ. მართალია რომ ამის გამო ოსებს თავს დაატყდა მოსკოვის დაუნდობელი რეპრესიები და 200 ოსი კომუნისტი სიმონ ტაკოევის მეთაურობით გადაასახლეს ციმბირში. მაგრამ ოსების ეს ნაბიჯი ძლიერი დარტყმა იყო მოსკოვის პრესტიჟისათვის კავკასიაში (იხ. 1926 წლის ოსური გაზეთი ,,პრავდა“).
თავისი პრესტიჟი მოსკოვმა ვერ აამაღლა ვერც თურქეთიდან სომეხი ლტოლვილებით კავკასიური სომხეთის კოლონიზაციის მისეული პროექტის განხორციელებით, ყველანაირად მჩაგვრელი ბოლშევიკური რეჟიმის, ცუდი საცხოვრებელი პირობების, წყლისა და პურის უკმარისობის, მეთოდური ძარცვისა და ძალადობის პოლიტიკის გატარების ვითარებაში ის ვერ არწმუნებს გადასახლებულებს იმაში რომ მოსკოვის ხელისუფლებას ამოძრავებს ჰუმანიზმი და მათ არ სჯერათ არც იმისი რომ მოახერხებენ ცხოვრების აწყობას ახალ კავკასიურ სამშობლოში. მრავალმა გადასახლებულმა იგრძნო მოსკოველ ,,კეთილისმყოფელთა“ მძიმე ხელი და მათ არჩიეს თავისი სპარსეთში მცხოვრები ნათესავების ძველი ლტოლვილობის ბედის გაზიარება. რითი უპასუხა აზერბაიჯანმა ტკბილი თურქოფილური ლეღვის ფოთლით შენიღბულ აზერბაიჯანელი ხალხის ურცხვი ძარცვა-ღლეტის პოლიტიკას? ყაზახი, განჯა და ყარაბაღი იქცნენ გლეხთა შეიარაღებული გამოსვლების ცენტრებად და გამოსვლებმა ბიძგი მისცეს აზერბაიჯანის მეზობელი კავკასიური ქვეყნების გლეხთა აჯანყებებს.
მოსკოვმა ვერ მოახერხა კავკასიელი ხალხების შინაგანი ერთიანობის დამსხვრევა და ერების გათიშვა და ამაზე გამწარებული ის თავს დაესხა ადგილობრივ ეროვნულ კომუნისტურ პარტიებს და დაიწყო მათი წმენდა ,,უკლონიზმისაგან“, კავკასიურ მატარებლებს ჩრდილოეთისკენ რეგულარულად მიჰყავდათ ადგილობრივი კომუნისტები რომელთაც მოსკოვი ბრალად სდებდა ნაციონალისტურ ,,უკლონს“.
ეს ბრძოლა თანდათან ღრმავდებოდა და ფართოვდებოდა და თანდათან მიუახლოვდა რა კავკასიურ სოფელს, გადაიქცა დაუნდობელ და სასტიკ ბრძოლად გლეხობასთან. მოსკოვს კარგად ესმოდა რომ წვრილი მესაკუთრე გლეხობის ისეთ კლასიკურ ქვეყანაში, როგორიც იყო კავკასია, საკოლმეურნეო გეგმები განუხორციელებელი დარჩებოდა. მაგრამ მოსკოვი ისახავდა გარკვეულ პოლიტიკურ მიზანს, კავკასიელი ხალხების საყრდენის - მისი ძლიერი გლეხობის - წაქცევას. მოსკოვი გლეხურ მასებში შეიჭრა თავისი ,,ხუთწლედით“, მას ცალ ხელში დასაბმელი თოკი ეჭირა, ხოლო მეორეში - ნაგანი.
,,ვისაც უნდა შევიდეს, ვისაც არა - ეს მისი საქმეა“. მაგრამ იცოდეთ ვინც არ შევა კოლექტივში ის არ მიიღებს მარილს, ნავთს, ასანთს და სხვა საქონელს. მათ ბავშვებს არ შეუშვებენ სკოლებში. კოლექტივის გარეთ დარჩენილებს წაართმევენ აქამდე მათ საკუთრებაში მყოფ მიწებს“.
ავანგარდში 80 ათასიანი წითელი არმიის ზარბაზნებისა და ტყვიამფრქვევების მქონე მოსკოვმა ამ გეგმით დაიწყო თავისი 5-წლიანი ლაშქრობა კავკასიური გლეხობის წინააღმდეგ.
,,გვახსოვს რომ ღამ-ღამობით ხანდახან თავს გვესხმოდნენ ყაჩაღები და გვძარცვავდნენ. დღეს დღისით-მზისით, რეგულარულად მორალურად და მატერიალურად გვძარცვავს, გვაშიშვლებს თვითონ ხელისუფლება და თანაც ამასთან ერთად გიტარაზე და დაირაზე უკრავს და ცეკვავს, გვეუბნება გლეხთა ბოლოდროინდელი წერილები.
ამ 5 წლის მანძილზე კავკასიური გლეხობა განუწყვეტლად, ქედუხრელად ებრძვის ბოლშევიკური მოსკოვის ამ მძარცველურ თარეშს. ამ თარეშმა უკვე შეიწირა მრავალი ადამიანი. 1930-1931 წლებში საქართველოს სხვადასხვა ნაწილიდან ციმბირში, თურქესტანში გადაასახლეს ,,კულაკებად“ გამოცხადებული ათი ათასობით ადამიანი. მრავალი ჩეკას ხელში და ჯურღმულებში დაიღუპა იარაღით ხელში.
განჯის, ყაზახის და ბორჩალოს მცხოვრებთა დიდი ნაწილი შეუპოვარი შეიარაღებული წინააღმდეგობის შემდეგ ნაწილობრივ გაიჟლიტა, ნაწილობრივ კი მან თავი შეაფარა მთიან ყარაბაღს. კავკასიური აზერბაიჯანის სპარსეთისპირა ზოლის გლეხობა სპარსეთში გაიქცა.
დაზარალდა სომხური ოპოზიციური გლეხობაც, რომლის ნაწილიც გადაასახლეს სტავროპოლის გურბერნიაში და თურქესტანში. ადგილობრივმა პოლიტიკურმა პოლიციამ (გპუ) თავის მთავარ ფუქციად გადააქცია ქედუხრელი ლეკების, ჩეჩნების და სხვა მთიელების მეთოდური გასასახლება.
მაგრამ კავკასიელი გლეხობის 5-წლიანი შეუპოვარი ბრძოლა მოსკოვს ძვირად უჯდება, გაიხსნა თავდაცვის ძველი, გამოცდილი გზები. ,,ნუ დაკარგავ ძველსა გზასა და ნურც ძველსა მეგობარსა“, ეს კავკასიური ანდაზა ვრცელდებოდა გლეხთა მასებში და სტიქიურად აქცევდა მის ბრძოლას საერთოკავკასიურ კალაპოტში. კავკასიის სხვადასხვა ხალხის გლეხობამ დახმარების ხელი გაუწოდა ერთმანეთს.
და მართლაც, 1929-193 წლების ბრძოლა კოლექტივიზაციის წინააღმდეგ მიმდინარეობდა საერთო დროშით. 1930 წელს კავკასიის მთების ძირში, საქართვლოს აღმოსავლეთ განაპირა მხარეს ქართულ-ლეკურმა გაერთიანებულმა ძალებმა დაამარცხეს მოსკოვის ხელისუფლების ადგილობრივი აპარატები და ჩაებნენ ნამდვილ ბრძოლებში წითელი არმიის პოლკების წინააღმდეგ. ბრძოლებმა ერთ კვირას გასტანა და ხშირად გადადიოდა ხელჩართულ შეტაკებებში. ორივე მხარემ განიცადა დიდი დანაკლისი. ბრძოლებში დაიღუპა მრავალი ქართველი და ლეკი ქალი. გადარჩენილ ქართველ-ლეკთა ნაწილმა შეადგინა საერთო რაზმი და მთებს შეაფარა თავი.
ლაგოდეხ-ზაქათალის მოვლენები იყო გამოძახილი უკვე დაწყებული განუწყვეტელი ბრძოლებისა რომლებიც მიმდინარეობდა ამიერკავკასიის ცენტრალურ ნაწილებში. განჯის, ყაზახისა და ბორჩალოს რაიონებში, სადაც მაჰმადიანების გვერდიგვერდ იბრძოდნენ სომხები. ყარაბაღში ანალოგიური გამოსვლების შემდეგ საერთო რაზმებს ქმნიდნენ აზერბაიჯანელები და სომხები.
ბრძოლებში გაერთიანებული კავკასიური გლეხობა, რომელმაც მოძრაობაში დაანგრია შიდა სასაზღვრო კედლები, გავიდა ძველ ისტორიულ გზაზე. მან აღმართა საეთო ინტერესებისათვის ბრძოლაში ყველა კავკასიელი ერის გაერთიანების დროშა.
კავკასიაში ამ მოვლენების რეალობის საუკეთესო დამადასტურებელი საბუთია შ. ელიავას მოხსენება, რომელიც მან წაიკითხა ამიერკავკასიის კომუნისტური პარტიის ყრილობაზე 1930 წლის 6 ივნისს:
,,ამიერკავკასიაში მდგომარეობა ძალიან დაძაბულია - ამბობდა ამიერკავკასიის საბჭოთა მთავრობის ხელმძღვანელი - ჩვენი კავშირის არც ერთი კუთხე არ განიცდის ასეთ რთულ მდგომარეობას. განსაკუთრებით დაძაბული მდგომარეობაა სოფლებში. ქართული სოფელი შეიძლება დავახასიათოთ ასე: ის იცდის. დიდ შეჯახებებამდე საბჭოთა ხელისუფლებასთან საქმე ჯერ არ მისულა. გაცილებით უფრო რთული მდგომარეობაა სომხეთში - კერძოდ ზანგეზურის, დელიჟანის და ლორე-ბამბაკის რაიონებში. კიდევ უფრო ცუდი მდგომარეობაა აზერბაიჯანში სადაც ნამდვილი აჯანყება მოხდა ნახიჭევანის, ზაქათალისა და ნუხის ოკრუგებში. მოძრაობა მოედო ყარაბაღსა და განჯასაც.საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ გაერთიანდა ყველა: საქმე იქამდე მივიდა რომ თურქულ აჯანყებას სათავეში უდგას სომეხი მღვდელი, დარალაგეზის რაიონში სომხები იბრძვიან თურქთა ხელმძღვანელობით, ხოლო შამხორის რაიონში იმამმა დააფიცა შიიტები, სუნიტები, გრიგორიანები და მართლმადიდებლები (გაზეთი ,,ბაკინსკი რაბოჩი“, 1930 წლის 18 ივნისი).
1932 წლის ბოლოს უკანასკნელი კორესპოდენციები კავკასიიდან დამატებით გვატყობინებენ რომ ,,გლეხობის დიდი ნაწილი ემზადება მთებში და ტყეებში გასაქცევად რათა იქიდან აწარმოონ ორგანიზებული ბრძოლა უსასტიკესი უცხოური უღლის თავიდან მოსაშორებლად, დასამხობად. ამ მოძრაობას ჰყავს ბევრი მიმხრე. მთებში წასვლა უკვე დაიწყო“.
აი რა ხდება კავკასიის ცოცხალ წიაღში. ის გარკვევით ადასტურებს იმას რომ მიუხედავად 12-წლიანი ჩაგვრის, მასობრივ მკვლელობათა, გადასახლებათა და ტერორის კოშმარული რეჟიმისა მოსკოვის რეჟიმმა კავკასიის ვერც ერთ კუთხეში ვერ მოახერხა ფესვების გადგმა, რომ ბოლშევიკურმა ბატონობამ კავკასიის წიაღიდან გამოიხმო მისთვის საშიში და კავკასიელი ხალხების მხსნელი ძალა. ეროვნებათაშორისი გაერთიანების სტიქია. და ის არაა შემთხვევითი. ის ძველი მაგარი ფესვებით მიდის ნიადაგის სიღრმეში. მოვნახოთ ამის დამამტკიცებელი საბუთები კავკასიის ხალხების წარსულში.
კავკასიის პრობლემა - 2
ცოტა რამ ისტორიიდან:
კავკასია დიდი ისტორიული მოვლენების არეა. ესაა ორი სამყაროს, ევროპისა და აზიის, მათი რასების, მათი კულტურების შეხვედრისა და შეჯიბრის ადგილი. კავკასიის მთების ძირში მიმდინარეობდა ძველი დასავლეთისა და აღმოსავლეთის ავანგარდული და არიერგარდული ბრძოლები. დარუბანდის (დერბენტის) კარი - ბჭე არაერთხელ აჭრიალებულა აზიის და აღმოსავლეთ ევროპის არმიების ზეწოლის შედეგად. აზიელებს უნდოდათ ჩრდილოეთის ველებზე გასვლა, ევროპელებს კი მცირე აზიაში შეღწევა.
კავკასიელები ხალხთა რასიულად ძლიერად გამოკვეთილი ჯგუფია. ისინი 25 საუკუნის განმავლობაში მედგრად იცავენ თავის კავკასიურ კერას და მასში მოგიზგიზე თავისუფლების ალს. თავისი პოლიტიკური დამოუკიდებლობის საუკუნეებში, ძლიერი სახელმწიფოებისა და იმპერიების შეჯახებათა, მათი შემოსევების, ამის მიერ გამოწვეული ნგრევის, გავლენების, დაყოფა-დაქუცმაცებების ნაწილობრივი თუ სრული დამონებების უშუალოდ გადამტანმა კავკასიელებმა დღემდე მოიტანეს თავისი ტერიტორიის და თავისი მოსახლეობის ორი მესამედი. მათ შეინარჩუნეს თავისი შიდა ტერიტორიული უწყვეტობა კომპაქტურობა და, დროის უდიდეს მანძილზე არ დაუშვიათ თავისი მიწების კოლონიზაცია უცხოელების მიერ და კავკასიის რასების დენაციონალიზაცია.
რა იქნენ ძველი სკვითები, ეგვიპტელები, რომაელები, ბერძნები, არაბები, სპარსელები, მონღოლები, ოსმალები, რომლებიც სხვადასხვა დროს შეიჭრებოდნენ ხოლმე კავკასიაში თავისი უზარმაზარი ლეგიონებით, არმიებით და ურდოებით და ხშირად რჩებოდნენ კავკასიაში და ცდილობდნენ სამუდამოდ დამკვიდრებას ოქროს საწმისის ქვეყნის მიწებზე? ისინი წავიდნენ იქ საიდანაც მოვიდნენ და ვინც დარჩა ის იქცა კავკასიური რასების წილად. აი კავკაციის ისტორიის ობიექტური, კავკასიური მონოლითის გრდემლზე პატარა კავკასიელი ერების ერთიანი ძალისხმევის უროთი წარსულში გამოჭედილი სიმართლე. ეს ერები საუკუნეების მანძილზე იცავდნენ თავის მიწებს, რასას, კულტურას და თავისუფლებას.
ამაზე მოწმობს ჩვენი ისტორიის ფაქტები:
ქართულმა და ხომხურმა ხალხურმა ლეგენდებმა შემოინახეს ხალხური თქმულებები ჯერ კიდევ ქრისტეს წინ, კავკასილი ხალხების აკვნის პერიოდში, სკვითების შემოსევის შესახებ. ისინი ყვებიან სკვითების მიერ ამ მხარის საშინელ აოხრებაზე მანამდე სანამ ქართველებმა და სომხებმა ერთობლივი ძალისხმევით ეს საშინელი მტერი არ გააძევეს ამიერკავკასიის ფარგლებიდან.
საქართველოს ისტორიის მონათხრობით სკვითები დასავლეთ ამიერკავკასიას ეწვივნენ უკვე ქრისტემდე მე-3 საუკუნეში (250-60 წწ.). ,,ამ წლებში, ამბობს ის, სკვითებმა ააოხრეს ლაზიკა და შავი ზღვის სანაპირო. მათი გავლა და ტერიტორიის აოხრება ერთი იყო. ხალხი იმალებოდა მიუდგომელ ადგილებში“. სკვითები გააძევა შავიზღვისპირეთის მკვიდრთა გაერთიანებულმა ძალამ.
კავკასიაში გამოჩენილ რომაელებს (ძვ.წ.66 წ.) დახვდათ ოთხი კავკასიური სახელმწიფოს (კოლხეთის, იბერიის, ალბანეთის და სომხეთის) კავშირი, რომელმაც კავკასიისკენ მიმავალი გზა გადაუკეტა პომპეუსის გამარჯვებულ ლეგიონებს.
ა.წ. მე-5 საუკუნეში სასანიდების (სპარსეთი) ბატონობის დროს აღმოსავლეთი კავკასიის ხალხები არაერთხელ აჯანყდნენ სპარსეთის ბატონობისა და სპარსელების მხრიდან რელიგიური დევნის წინააღმდეგ.
ასე მაგალითად, 483 წელს იბერულ-სომხურ-ალბანურმა შეერთებულმა ჯარებმა სცადეს სპარსეთის უღლის გადაგდება, მაგრამ დამარცხდნენ.
ცეცხლისთაყვანისმცემლებად იძულებით გადაქცევის სპარსულ პოლიტიკას 571 წლის 30 მარტს ვარდან მამიკონიანის წინამძღოლობით აუჯანყდნენ სომხები. მათ დახმარებისთვის მიმართეს მეზობლებს. ბიზანტიელი ისტორიკოსი თეოფანის ცნობით პირველები მათ იბერთა მეფე გურგენ მეორის მეთაურობით გამოეხმაურენ იბერები მეზობელ ტომებთან ერთად.
სპარსელთა ბატონობა მთელ კავკასიაზე განმტკიცდა მე-7 საუკუნის დასაწყისში. სპარსელები ყველა მხრიდან აძევებდნენ ბიზანტიელებს. ბიზანტიის კეისარმა ირაკლიმ გადაწყვიტა ბოლო მოეღო ხოსროვ მეორის ბატონობისათვის კავკასიაზე. ირაკლი სომხეთის გავლით შეიჭრა სპარსეთში. მან ააოხრა სპარსეთის ჩრდილოეთის პროვინციები და გამოსაზამთრებლად წავიდა ალბანეთში (აღმოსავლეთი ამიერკავკასია). იქიდან მან ყველა კავკასიელ ხალხს უბრძანა სრული აოხრების შიშით დამორჩილებოდნენ ბიზანტიას. ამაზე ალბანელებმა უპასუხეს ომის დაუყოვნებელი გამოცხადებით.მათ შუერთდნენ იბერიელები. ლაზებმა და აფხაზებმა დახმარება არ გაუწიეს კეისარს მეზობლებთან ომში. ირაკლი იძულებული გახდა ჩრდილოეთიდან ხაზარები მოეხმო დასახმარებლად.
კავკასიის ძველი ისტორიის ეს სამაგალითო ფაქტები ნათლად აჩვენებენ კავკასიის აბორიგენების უძველეს პოლიტიკურ ტრადიციას - საერთო საფრთხისათვის თავისი ეროვნული ძალების გაერთიანების დაპირისპირებას. შუა საუკუნეები გვაძლევს ამ მისწრაფების განხორციელების კიდევ უფრო ხელშესახებ დამადასტურებელ საბუთებს.
ამ თვალსაზრისით ყველაზე მეტის მთქმელია საქართველოს შემკრები და გამაერთიანებელი მეფე დავით აღმაშენებელის ხანა. ამ მეფემ საფუძველი ჩაუყარა საქართველოს ოქროს ხანასა და მთელი კავკასიის თავისუფლებას. დავითი თავისუფლებისათვის ერთდროულად იბრძოდა სამ ფრონტზე: ის ებრძოდა თურქებს, რომლებიც ემუქრებოდნენ ამიერკავაკსიის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილს; აღმოსავლეთ ამიერკავკასიაში მოთარეშე სპარსელებს და ჯერ კიდევ ტფილისისა და ანისის მპყრობელი არაბობის ნარჩენებს. დავითის მიერ არაერთხელ დამარცხებული თურქების ინიციატივით შეიქმნა სპარსულ-თურქულ-არაბული კოალიცია, რომლის ჯარიც, ისტორიკოსების მტკიცებით, ითვლიდა დაახლოებით ნახევარ მილიონ ადამიანს. ეს უზარმაზარი მასა კავკასიას თავს დაესხა 1121 წელს. სამხრეთის კოალიციას დიდგორთან დახვდა კავკასიური ძალების კოალიცია 80 000 კაცის ოდენობით. ქართველები, აფხაზები, ჩერქეზები, ოსები, შირვანელები და სომხები დავითის სარდლობით საშინელ ხელჩართულ ბრძოლაში ამარცხებენ აქცევენ 6-ჯერ უფროძლიერ მოწინააღმდეგეს და, როგორც ყვებიან არაბი, სომეხი და სხვა ისტორიკოსები, 8 დღის მანძილზე სდევნიან დემორალიზებულ მოწინააღმდეგეს. მათ მტერი გააძევეს ქვეყნის ფარგლებიდან. ცოტა ხნის შემდეგ დავითის ჯარებმა კავკასიაში არაბული ბატონობის ნარჩენებისაგან გაანთავისუფლეს საქართველოს დედაქალაქი და კავკასიური სომხეთის ცენტრი ანისი. კავკასია საკუთარ ფეხებზე დადგა.
შემდეგში მთელი კავკასიას ედება გამაერთიანებელი მოძრაობა, რომლის დასრულებაშიც გადამწყვეტ როლს თამაშობენ ქართულ-აფხაზურ-ჩერქეზული ხალხები. ეს მოძრაობა მე-12 საუკუნეში თამარ მეფით განსახიერებული ბაგრატიონების ძალაუფლების ქვეშ გარეშე გავლენებით დაქსაქსულ კავკასიას აქცევს ერთიან მონოლთად. ეს საინტერესო ხანა ჯერ კიდევ არაა სათანადოდ შესწავლილი, მაგრამ ზოგიერთი საბუთი გვაძლევს საშუალებას ვიფიქროთ რომ თამარის, ისტორიკოსების მტკიცებით შავი ზღვიდან კასპიის ზღვამდე გადაჭიმული,სამეფო იყო ცალკეული კავკასიური როგორც ქრისტიანული ისე მაჰმადიანური მიწების კავშირი. ამ მიწებს უნდა ჰყოლოდათ თავისი, როგორც შიგნით, ისე კავკასიურ ურთიერთობებში თავისუფალი ეროვნული მმართველები, რომელთად ბაგრატიონთა დინასტია აერთიანებდა არა იმდენად უნიტარულ სახელმწიფოდ, რამდენადაც დამოუკიდებელი კავკასიის ხალხთა კავშირად.
მე-12 საუკუნე - კავკასიელი ხალხების დაახლოების ხანა - ამბობს ქართველი პუბლიცისტი შ.ამირეჯები - არის სხვადასხვა რასათა პოლიტიკური შერწყმისა და ორი (ქრისტიანული და მაჰმადიანური) სამყაროს კულტურული შეჯვარების საუკუნე, რაშიც საქართველომ ითამაშა ესოდენ მნიშვნელოვანი როლი. ამ დაახლოებით მიღწეულ წარმატებებს აქებენ როგორც ქართველი, ისე სომეხი და მაჰმადიანი (განსაკუთრებით არაბი) ისტორიკოსები. ამ კულტურულ-პოლიტიკური წარმატების ცენტრი იყო არა მხოლოდ ტფილისი, რუსთაველის სამშობლო, არამედ მაჰმადიანური შემახა, ოჯახური კავშირებით ქართველ ბაგრატიონებთან დაკავშირებული შირვანის ხანების დედაქალაქი. სწორედ ამ დროს ამ განათლებულ მფლობელთა კარზე ცხოვრობდა ერთ-ერთი უდიდესი მაჰმადიანი პოეტი ნიზამი განჯელი. ამ საერთოკავკასიური აყვავების ცენტრი სამხრეთში იყო სომხური ანისი, რომლის ნანგრევებიც დღესაც ბევრს ლაპარაკობენ ამ ხალხის წარსულ კულტურულ დიდებაზე. ამ ეპოქის პოლიტიკურ ატმოსფეროში ანისი აგრეთვე იქცა თითქოს მთელი სომხეთის აღსადგენად დადგენილი ზახარიდთა სომხური დინასტიის ისევ გაჩენის აკვნად. ამ საერთო კავკასიური პროგრესის დიდი მინაწილეები იყვნენ აგრეთვე ჩრდილოკავკასიელი ხალხები. თამარის პაპისა და ამ დიდი კავკასიური ეპოქის დამწყები დავით აღმაშენებლის ჯარებში ჩრდილო კავკასიელებს მრავალი პირველი ადგილი ეკავათ. თამარ მეფის მეუღლე კი იყო ოსეთის მფლობელი დავით სოსლანი. ამ ხანის კავკასიელი ხალხების პოლიტიკური დაახლოებისა და კულტურული წარმატების ეს ფაქტები დაუნდობლად აბათილებენ იმ ცილისმწამებლურ მონაჭორს რომლის თანახმადაც კავკასიელ ხალხებს ისტორიულად და ტრადიციულად არ შეუძლიათ თანხმობით ცხოვრება (,,კავკაზ“, №1).
მე-13 საუკუნის მონღოლთა შემოსევამ ზღვარი დაუდო ამ განვითარებას და ამ საშინელ დარტყმას უქმად არ ჩაუვლია კავკასიისთვის. კავკასიის ძველი ერთობა დაემხო. დაქუცმაცება დაიწყო თვითონ საქართველომაც. მონღოლი ტომები კავკასიელ ხალხებს მიერეკებოდნენ კავკასიის ქედისაკენ. მაგრამ მიუხედავად მნიშვნელოვანი ძვრებისა, კავკასიელი ხალხების შუა საუკუნეების ისტორიაში მე-12 საუკუნე, მათი ერთობის საუკუნე, იყო მთავარი მიზეზი იმისა რომ შემდგომი საუკუნეების მონღოლურმა სტიქიამ საბოლოოდ ვერ წალეკა ქართველები, მთიელები და შირვანელები და ქართველმა და აზერბაიჯანელმა ხალხებმა თავისი სახელმწიფოებრივი ფორმები მოიტანეს გასული საუკუნის ზღურბლამდე და ასე შემდეგ 1864 წლამდე და მთიელებს არ დაუკარგავთ თავისი დამოუკიდებლობა.
მაგრამ ორსაუკუნოვან მონღოლურ პერიოდშიც, წვრილ ნაწილებად დაქუცმაცებული კავკასიაც საქართველოს სახით არაერთხელ ცდილობს მონღოლური უღლის გადაგდებას კავკასიონის მკვიდრთა გაერთიანებულ ძალებზე დაყრდნობით. ქართველი მეფეები გიორგი ბრწყინვალის (1318-1346) და ბაგრატის (1360-1395) ეპოქა ცხადად უჩვენებს ამ მცდელობათა რეალობას და წარმატებასაც კი. ისინი საქართველოს და კავკასიის უდიდეს ნაწილს აძლევდნენ მონღოლთ დამთრგუნველი და გამაღატაკებელი ბატონობისგან შესვენების საშუალებას. მაგრამ მონღოლთა ხანგრძლივმა უღელმა კავკასიას მაინც დაამჩნია თავისი კვალი. ძველმა სპარსეთმა და ოსმალეთის ახალშობილმა სახელმწიფომ მონღოლების იმპერიის ნანგრევებზე, კავკასიის მიწებზე დიდი ძალისხმევის გარეშე მოახერხეს გავლენის ზონების დამყარება.
შეიძლება არსად დედამიწის ზურგზე არ გამოუყენებიათ ესოდენ განსაკუთრებით პრინციპი ,,გათიშე და იბატონე“ როგორც იმდროინდელ კავკასიაში. ჯერ მონღოლები, ხოლო შემდეგ თურქები და სპარსელები თავის მხარეზე იბირებდნენ დაპყრობილი ხალხების ამა თუ იმ ჯგუფს და მათი მეშვეობით ებრძოდნენ დანარჩენთა თავისუფლებას. წარსულში ძველი სპარსეთი თავისი გავლენისა და ხშირად ბატონობის ზონაში აკავებდა აღმოსავლეთ საქართველოს. მას ბაზა ჰქონდა აზერბაიჯანის დაპყრობილ სახანოებშიც. მისი კონკურენტი სულთანის თურქეთი ცდილობდა დასავლეთი კავკასიის დაპყრობას და მეტოქე სპარსეთი სამფლობელოებში (აღმოსავლეთ ამიერკავკასია) შეღწევას. მას თავისი ემისარები ჰყავდა ჩრდილოეთ კავკასიის მთიელებში და განსაკუთრებით მის ყველაზე ძლიერ ნაწილში, სუნიტურ დაღესტანში. თურქეთისა და სპარსეთის წაქეზებით დაღესტნელები არაერთხელ დასხმიან თავს საქართველოს. თურქეთის და სპარსეთის პოლიტიკას მოუხერხებია საქართველოს სხვადასხვა პროვინციების წაქეზება ერთმანეთის წინააღმდეგ. სულთანის თურქეთი და შაჰინშაჰთა სპარსეთი თანხმდებოდნენ მხოლოდ ერთ რამეში: ისინი ცდილობდნენ არ დაეშვათ კავკასიელი ხალხების დაახლოება და გაერთიანება. ქართველ ხალხს იმ დროიდან დაამახსოვრდა ლოცვა რომელსაც მოლა ყოველდღე წარმოსთქვამდა თბილისის მიზგითიდან: ,,დიდო ალაჰ! არ დაუშვა ქართველების გაერთიანება“.
საქართველოს უკანასკნელ მეფე ერეკლე მეორეს (1744-1798) დიდი ბრძოლის გადახდა მოუწია საქართველოს გაერთიანებისა და კავკასელ მეზობლებთან სამოკავშირეო ურთიერთობების აღდგენისათვის. 1749 წელს ნადირშახის სიკვდილის შემდეგ სპარსეთში გამეფებული ანარქიისას ერთ-ერთი სპარსელი ხანი მამადი თავს დაესხა ერევანს. ერევნის ხანის თხოვნით ერეკლე თავისი ჯარით ეხმარება მას და ერევნელებთან ერთად ის მამადს აძევებს არაქსის იქით. ხანმა მამადმა მოიკრიბა ძალები და ეხლა უკვე განჯას ეცა. განჯის ხანი დახმარებას სთხოვს ისევ ერეკლეს. ერეკლე მიდის განჯაში და განჯისა და ყარაბაღის სახანოებს ათავისუფლებს სპარსელი დამპყრობლებისაგან. 1753 წელს ერეკლე ისევ ეხმარება ნადირ შახის ჯარების ყოფილი სარდლის აზატ ხანის მიერ ალყაში მოქცეულ ერევნის ხანს.
აზერბაიჯანის სახანოებთან სამოკავშირეო ურთიერთობების აღდგენის შემდეგ ერეკლე ასრულებს საქართველოს ასპარეზზე დიდი ხნის წინ დაწყებულ გამაერთიანებელ პოლიტიკას. ეს პოლიტიკა გაფორმდა საერთოქართულ ხელშეკრულებაში; ,,იმის გამო რომ ყველა ივერიელს ააქვს ერთი სისხლი, ერთი ენა, ერთი სარწმუნოება, ჩვენ, ივერიის მეფეები და მფლობელი მთავრები ვამტკიცებთ ჩვენს მჭიდრო ერთობას და ვფიცავთ რომ მუდამ ვიდგებით ერთმანეთის გვერდით“. ერთობის ამ ხელშეკრულებას საზეიმოდ აწერენ ხელს 1790 წელს ტფილისში საზეიმოდ შეკრებილი საქართველოს უძველესი შემადგენელი ნაწილების - ქართლის, კახეთის იმერეთის, გურიისა და სამეგრელოს- წარმომადგენლები (საინტერესო ისაა რომ საქართველოს დაშლა-დაქუცმაცების შემდეგ აფხაზეთის მთავარს თავი მეფედ ან დამოუკიდებელ მთავრად არ გამოუცხადებია. ის იყო ან იმერეთის მეფის და ან სამეგრელოს მთავრის ვასალი. როგორც ჩანს ამიტომაა რომ ამ შეთანხმებაზე არა ჩანს აფხაზეთის მთავრის ხელმოწერა,
ამას ამტკიცებს აფხაზეთის უკანასკნელი მთავრის მემკვიდრე, ცნობილი ლიტერატორი, პუბლიცისტი, საზოგადო მოღვაწე გიორგი შარვაშიძის შემდეგი სიტყვები:
,,მართალია ჩვენს სამშობლოს ივერიას ყოველგვარი განსაცდელი გამოუვლია, მაგრამ ჩვენი წარსული ისეთ ჟამს გაშეშდა, რომ დაგვებნა ბუნებრივი ევოლუციის შარა და კანონი. დიაღ, ჩვენ შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ იღბალს, უკუღმართობას ხელი რომ არ შეეშალა ევროპის წინადაც ვიქნებოდით ჩვენ დღეს, ვინაიდან, როდესაც ანდრია მოციქული აქ ქრისტეს მცნებას გვიქადაგებდა, მაშინ ევროპაში თვით დუკებსაც კამეჩის ტყავი ეცვათ ტანზე და ფეხშიშველა, შუბებით ხელში ნადირობდნენ ტყეებში, მას მერე, როგორც იყო ომით, მუდამ დავიდარაბით, მოვიტანეთ ჩვენი ცხოვრება თამარ მეფის დრომდი, რომელიც იყო ივერიის ოქროს ხანა, შედეგ კი უკუღმართად დატრიალდა ერის არსება, შემოსეული მტრები არ გვაძლევდნენ საშველს და ხალხი დაიღალა. ნელ-ნელა ჩაქრა გონებრივი და ქონებრივი თანხა ქვეყნისა და დაიშალა ცხოვრება თვით-არსებობისა. ენა გაღარიბდა, ზნეობა წაგვიხდა, ღონება-შეძლება დავკარგეთ, რაინდობა და პატიოსნება განვაგდეთ და ბოლოს მივაღწიეთ იმ ხანაში, რომ რომ კეთილდღეობასა ვპონიდით ჯაშუშობაში და ხალხის მტრობაში“. ( //,,საქართველო“ №№ 127,128, 1917 წ.//, მთარგმნელის შენიშვნა).
თავის შემკრებ პოლიტიკას ერეკლე ამთავრებს სომხებთან მტკიცე კავშირების აღდგენით. სამხრეთიდან შეტევების ობიექტად ქცეული სომხები მეფე ერეკლეს სახით იძენენ დიდ მფარველს და იღებენ საქართველოში (ქართლი, ბორჩალო და ტფილისში //ავლაბარი//) დასახლების უფლებას. ამ ხანებში სომხები არ იყვნენ მხოლოდ კავკასიაში განთქმული ვაჭრები, მათ საქართველოში პასუხისმგებელი თანამდებობები ეკავათ ადმინისტრატიული და დიპლომატიური საქმიანობის სფეროებში.
მაგრამ მე-18 საუკუნის საქართველოს მეთაურის მთელი ეს უდიდესი და აღმშენებლობითი საქმიანობა მიმდინარეობდა ძველი სპარსეთისა და თურქეთის მმართველობის აქტიურ მტრობის პირობებში. ისინი ზედიზედ დარტყმებს აყენებდნენ ერეკლეს ქართულ შენობას. მათმა ზეწოლამ საქართველზე ბოლოს და ბოლოს გაარღვია კავკასიური კედელი. ნარღვევში მალე შემოიჭრა სლავური ნიაღვარი.
ქართველი მეფე ერეკლე მეორის შეთანხმება რუსეთის იმპერატრიცა ეკატერინე მეორესთან და მომდევნო მოვლენები რომლებიც დასრულდა კავკასიური ეროვნული სახელმწოფოების სრული ნგრევით და რუსეთის მიერ მთელი კავკასიის დაპყრობით იყო მხოლოდ ამ მაჰმადიანიურ სახელმწიფოთა ახლოსმხედველური პოლიტიკის შედეგი (წყაროები: ,,საქართველოს მატიანეები“, პროფ. ი.ჯავახიშვილი, ლატიშევი, ზ.ავალიშვილი, დუბროვინი, პროფ. ა.ი.კოვალევსკი).
კავკასიის პრობლემა-3
ახალი ეპოქა, რომელმაც მოიტანა იმპერიული რუსეთის ბატონობა კავკასიაში, გვაძლევს ბევრ მასალას ჩვენი ძირითადი დებულების დასადასტურებლად. კავკასიური მასების ერთაშორისი დაახლოებისა და გაერთიანების სურვილი არ გამქრალა არც ამ ახალ პირობებში.რუსეთის ისტორიაში საქართველოს რუსეთთან შეერთებად წოდებულ მოვლენას ისტორიული მონაცემების თანახმად სულაც არ ჩაუვლია უმტკივნეულოდ. „მე ვერ ვუბედავ თქვენს იმპერატორულ უდიდესობას ვუმტკიცო ის რომ ყველა წოდების დღევანდელი ადამიანი გულგრილად უყურებდა და უყურებს საქართველოს რუსეთთან შეერთებას. ქართული თავადაზნაურობის ნახევარი მაინც ისურვებდა მეფის ყოლას და მმართველობის უწინდელი ფორმის შენარჩუნებას“ , ატყობინებდა იმპერატორ ალექსანდრე პირველს 1801 წელს რუსეთის რწმუნებული საქართველოში გენერალი კნორინგი. ეს იყო პასუხი იმპერატორის მიერ დასმულ კითხვაზე . ერთსულოვნად აღიარეს თუ არა საქართველოს უმაღლესმა წოდებებმა და ხალხმა ქართული სამეფოს ქედის მოხრა რუსული დერჟავის წინაშე. 1783 წლის რუსეთ-საქართველოს ტრაქტატის დარღვევით საქართველოს რუსეთთად შეერთებისადმი თვითონ რუსეთის იმპერატორი ალექსანდრე პირველის უარყოფითი დამოკიდებულების მიუხედავად, მიუხედავად იმისა რომ ამას წინააღმდეგობას უწევდა ქართველი ხალხის „დაახლოებით ნახევარი“, რუსეთის იმპერიის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით საქართველო მაინც ჩართეს რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში (საქართველოს რუსეთთან შეერთება ნაწილ-ნაწილად მოხდა: 1801 წლის 18 იანვარს რუსეთს შეუერთეს ქართლი და კახეთი, 1803 წლის 3 ნოემბარს - სამეგრელო, 1804 წლის 4 ივლისს - იმერეთი და გურია, 1810 წლის 11 ივნისს - აფხაზეთი, 1866 წელს - სვანეთი. ძალადობის ამ აქტებს საქართველომ უპასუხა შემდეგი აჯანყებებით: 1802-1804 წლებში ქართლში და მთიანეთში, 1812 წელს კახეთში, 1819-1820 წლებში იმერეთში, გურიასა და სამეგრელოში, 1823 წელს ტფილისში მოეწყო ქართველ თავადაზნაურთა შეთქმულება, 1866 წელს აჯანყდა აფხაზეთი //ბერჟე, კავკასიის არქეოლოგიური აქტები, პროფ.პ.ი. კოვალევსკი: - „კავკასიის დაპყრობათა ისტორია“, ტ.II,1915წ., ორივე რუსულად//). ანექსიის აქტის გამოქვეყნების (1801 წლის მანიფესტი) შემდეგ საქართველოს მეფე ერეკლე მეორის შვილმა ალექსანდრემ უკმაყოფილოებთან ერთად აღმართა ქართველი ხალხის შელახული უფლებების აღდგენისათვის ბრძოლის დროშა . ამ დაუღალავმა მებრძოლმა საუკუნის მეოთხედის მანძილზე ამ ბრძოლის დროშა გაშალა მთელს კავკასიაში. ის ცდილობდა კავკასიელი ხალხის გაერთიანებას გაუგონარი ძალადობის წინააღმდეგ. ის ჩნდებოდა ხან დაღესტანში, ხან აზერბაიჯანის სახანოებში და ხანაც საქართველოში და მას ყველგან ენთუზიაზმით ხვდებოდნენ, ალექსანდრე ბატონიშვილი ზედიზედ აწყობდა აჯანყებებს. ის მთელ კავკასიაში აერთიანებდა აჯანყებულთა რაზმების მოქმედებას და უცხო დამპყრობელ ძალას არ აძლევდა ფეხის მყარად მოკიდების საშუალებას. მთელი კავკასიის ფრონტზე 25 წლის მანძილზე თითქმის უწყვეტად მიმდინარეობდა გააფთრებული ბრძოლა. 3 დღის მანძილზე მდინარე იორთან რუსებს მედგრად ებრძვიან კახურ-ლეკურ-ნუხის გართიანებული ძალები. ხევსურები და ინგუშები ერთად მოქმედებენ მთისწინეთში საქართველოს სამხედრო გზის მახლობლად. არაგვისა და ჯავას ხეობებში ერთად იბრძვიან ოსები და ქართლელები. გააფთრებით იბრძვიან ოსები, საქართველოში მიმავალ რუსულ ნაწილებს ისინი უხერგავენ გზებს, სპობენ რუსთა ტრანსპორტს და ტყვედ აჰყავთ ისინი. რუსული ჯარების მთავარსარდლებს თავისი ტყვეების გასანთავისუფლებლად ხშირად უწევდათ ოსეთში ძლიერი სამხედრო ექსპედიციების გაგზავნა. ეს ხანა სავსეა ერთობლივი გმირული ბრძოლის ურიცხვი ეპიზოდებით. ჩრდილოეთის უზარმაზარმა ადამიანურმა რესურსებმა, ძლიერი იმპერიის ფინანსურმა და ტექნიკურმა შესაძლებლობებმა გასტეხეს მეფისწული ალექსანდრეს ბრძოლა. ხევსურეთი სანახევროდ განადგურებული იყო. ოსეთი დაილეწა. მეზობელი აზერბაიჯანული სახანოები დაიპყრეს. აჯანყებებისგან გადაქანცული საქართველო გაჩუმდა. საქართველოს დაბლობებიდან ბრძოლამ გადაინაცვლა მთებში. მოხუცებული უკანასკნელი ბატონიშვილის ხელიდან გავარდნილი დროშა აიტაცა დაღესტნისა და ჩეჩნეთის იმამმა შამილმა. ომი გრძელდებოდა 1864 წლამდე. მარტო დარჩენილ მთიელთა ბრძოლაც წარუმატებლად დასრულდა. ყველაფერი დასრულდა დაპყრობით.
თავისუფლებისათვის მებრძოლი კავკასიის უკანასკნელი არიეგარდი, კეთილშობილი ჩერქეზები ათასობით იხოცებოდნენ და არ ნებდებდნენ. ისინი გმირულად იცავდნენ ჯერ კიდევ თავისუფალი ჩერქეზული მიწის ყოველ გოჯს. ისინი გადაყარეს შავ ზღვაში (ბერჟე, კავკასიის არქეოგრაფიული აქტები, პოტტო - კავკასიური ომები //რუსულად //).
ბატონიშვილი ალექსანდრეს წარუმატებლობის მიზეზები იმალება უკვე ნახსენები ახლომხედველური თურქულ-სპარსული პოლიტიკის ჯერ კიდევ ცოცხალ შედეგებში. ამ პოლიტიკამ ეს დაუძლურებული და დაქსაქსული კავკასია ჩაუგდო ხელში ჩრდილოეთიდან მოწოლილ ორგანიზებულ რუსულ სტიქიას. მართალია, დროთა მანძილზე ამ ქვეყნებმა დაინახეს მათ მიერ დაშვებული დიდი შეცდომა და ისინი მზად იყვნენ დახმარება გაეწიათ ალექსანდრესათვის და შამილისათვის რუსეთთან ბრძოლაში... მაგრამ უკვე დაგვიანებული იყო. ვითარება მკვეთრად შეიცვალა. მათ აღარც ძალები და აღარც სახსრები არა ჰქონდათ მათი კავკასიური პოზიციების დამპყრობელ ძლიერ იმპერიასთან საბრძოლველად. ისინიც მალე გადაიქცნენ რუსეთის სამხედრო-პოლიტიკურ მისწრაფებათა ობიექტად.
იმ ხანის კავკასიელი ხალხების თავისუფლების საქმე დამარცხდა. მაგრამ არათანაბარ ბრძოლაში დამარცხებულ კავკასიელ ერებს იარაღი არ დაუყრიათ. მათ იარაღი მხოლოდ დროებით ჩააგეს ქარქაშში და დაიწყეს ზრუნვა თავისი მთავარი იარის განკურნებაზე. ამ იარას კარგად ხედავდა ყველა:
„გვინდა თუ არ გვინდა ჩვენ ვიყავით და უნდა ვიყოთ მეზობლები. ჩვენ უნდა ვწიოთ ერთი ჭაპანი, უნდა შევასრულოთ ერთი და იგივე მოვალეობები. დროა გავიგოთ რომ რადგანაც ამ მდგომარეობას ვერც ერთი ჩვენთაგანი ვერ გაექცევა რჩება ერთადერთი გამოსავალი: ჩვენ უნდა შევუთანხმდეთ ერთმანეთს, თუკი გვინდა რომ ჩვენი ცხოვრება ცხოვრებას დაემსგავსოს. არც ერთი ჩვენთაგანი არაა იმდენად ძლიერი რომ მთელ კავკასიას დაასვას თავისი ბატონობის ბეჭედი. ამიტომ არ უნდა გვქონდეს ერთმანეთის გადაყლაპვის შიში. ყოველი ხალხი, სანამ მას შერჩენია ძალა, ვალდებულია იბრძოლოს თავისი მიწისთვის, სარწმუნოებისათვის, ენისათვის, წარმომავლობისათვის და თავისი ეროვნების გადარჩენისათვის. განა შვეიცარიაში ფრანგებს, იტალიელებს, გერმანელებს შორის დამყარებული საერთო კანონები და ორგანიზაციები არ წარმოადგენდნენ ამ ხალხებისათვის გზის მაჩვენებელ ცეცხლს, რომელიც მათ უნათებდა აღორძინების, ხოლო შემდეგ კი სრული განთავისუფლების გზებს? დიახ, ბოლოს და ბოლოს, არაა აუცილებელი ერთმანეთის სიყვარული. წარმოიდგინეთ რომ ხასიათთა განსხვავების გამო ჩვენ გვძულს კიდევაც ერთმანეთი. კანონები, ტრადიციები, ორგანიზაციები, წესრიგი და კარგი ურთიერთობები ხომ კაცობრიობამ მოიგონა, მათი მეშვეობით ადამიანებს შორის სიყვარულის არარსებობის გამო გაჩენილი სიცარიელის შესავსებად. საკმაოდ ხშირად ამ ურთიერთობებში მთავარ როლს ასრულებს ადამიანების მიერ დადგენილი მეგობრული პირობები, შეთანხმება და მტკიცე, ორგანიზებული წესრიგი. არაერთხელ ყოფილა რომ სწორედ ასეთი ურთიერთობების დამყარებას შეურიგებია ერთმანეთთან მტრები, გადაუქცევია ისინი ერთმანეთის მოყვარულ მეგობრებად, ჩვენი შიდაკავკასიური განსხვავებები და უთანხმოებები წაადგება მხოლოდ გარეშე ძალებს“, - წერდა 1895 წელს ქართულ ჟურნალ „მოამბეში“ ცნობილი ქართველი მოღვაწე ნიკო ნიკოლაძე და კავკასიელ ხალხებს მოუწოდებდა გაერთიანებისაკენ.
თითქოს საპასუხოდ, როდესაც 1898 წლის იანვარში ქართველებმა გადაიხადეს პანაშვიდი საქართველოს მეფე ერეკლე მეორეს გარდაცვალების 100 წლისთავის გამო, მცხეთის ძველი ტაძრის კედლებმა ვერ დაიტიეს მთელი კავკასიის წარმომადგენლები, რომლებიც ჩავიდნენ რათა პატივი მიეგოთ თავისუფალი საქართველოსა და კავკასიის ემბლემად ქცეული სახელგანთქმული ქართველი მეფის საფლავისათვის. განჯის, ერევნის, დაღესტნის წარმომადგენლები, სომხების, ოსებისა და ყაბარდოს წარმომადგენლები, ქართველებთან ერთად ვიწრო წრედ შემოერტყნენ ერეკლეს აკლდამას.
მე -20 საუკუნის დასაწყისში და პირველი რევოლუციის დროს ეს განწყობა კავკასიაში თითქმის საყოველთაო გახდა. უეცრად მოხდა არაჩვეულებრივი აფეთქება. დაიწყო აზერბაიჯანულ-სომხური სისხლიანი შუღლი. მათ დასახმარებლად მიაშურეს უახლოესმა მეზობლებმა, ქართველებმა. დაბნეული კავკასიური ხელისუფლება იძულებული გახდა დაყრდნობოდა ტფილისში ქართული პარტიებისა და საზოგადოებრივი წრეების სახსრებით შექმნილ მოხალისეთა რაზმებს. საქართველოს ფარგლებში ეს შეტაკებები აცილებული იქნა, მაგრამ 1906 წელს ამ შეტაკებებმა სისხლიანი და ხანგრძლივი ხასიათი მიიღო განჯაში. ბაქოში და ერევანში. ქალაქ განჯაში შექმნილ ადგილობრივ შემრიგებელ კომისიაში ფარდა აეხადა ამ სისხლიანი დრამის კულისებს, როდესაც ისმაილ ხან ზიატხანოვმა მიმართა განჯელი სომხების მეთაურ მელიქ ბეგლაროვს :
-„სომხებო, დიდი ხნის მანძილზე გვერდიგვერდ მცხოვრებ ჩვენს ხალხებს არაფერი მსგავსი არ განუცდიათ, პირიქით, ისინი იყვნენ კარგი მეზობლები და გაჭირვებაში მუდამ ეხმარებოდნენ ერთმანეთს, რა მოხდა ეხლა? ვის სჭირდება ეს სამარცხვინო შინააშლილობა, სასაკლაო? ის არც ჩვენთვის და არც თქვენთვის არაა საჭირო!“.
„-მართალი ხართ, ხან - უპასუხა ბეგლაროვმა, - ესაა შედეგი შხამისა რომელსაც ბოლო წლების მანძილზე ჩვენს ხალხებს ასმევდა ვიღაცის ძლიერი ხელები. მაგრამ ეს ხელები კავკასიის გარეთაა“ (ამ სტრიქონების ავტორი თვითონ იყო 1906 წელს განჯაში ამ შემრიგებელი კომისიის მონაწილე).
თავადი გოლიცინის ხანიდან კავკასიაში მოქმედი ეს „ძლიერი ხელები“ ხელოვნურად ქმნიდნენ ერთაშორის უთანხმოებებს. ისინი მაშინ უმთავრესად მიმართული იყვნენ ძლიერი სომხური პარტია დაშნაკცუტიუნის მზარდი გავლენის წინააღმდეგ და ამავე დროს ცდილობდნენ ამიერკავკასიის მაჰმადიანთა დასუსტებას. პეტერბურგის ხელისუფლება არასოდეს არ ენდობოდა მაჰმადიანური სახელმწიფოების გვერდით მცხოვრებ მაჰმადიანებს.
10 წლის შემდეგ ეს კავკასიისგარეშე გავლენები დაადასტურა ოფიციალურმა დოკუმენტმაც:
1916 წლის 3/16 ივლისს საგარეო საქმეთა მინისტრის ს.დ.საზონოვისადმი მიმართულ წერილში კავკასიის ნაცვალი დიდი მთავარი ნიკოლაი ნიკოლაევიჩი ღიად აცხადებდა შემდეგს: „მე ვერ დავმალავ რომ მხარეში არსებულ ეროვნულ უთანხმოებებზე დიდი გავლენა, შეიძლება გაუცნობიერებლად, იქონია სამხარეო ხელისუფლების მიმართულებამ“ ( „რაზდელ ტურციი“. საგარეო საქმეთა სახალხო კომისარიატის გამოცემა .მოსკოვი. 1924.გვ.211). ეს დოკუმენტი დაიწერა პირველი მსოფლიო ომის დროს, როდესაც ცენტრალურ სახელმწიფოთა ფრონტში უკვე შესულმა თურქეთმა რუსეთს გაუხსნა საომარი მოქმედებები.
დადგა კავკასიელ მაჰმადიანთა დრო. გამოაშკარავდა სამხარეო რუსული ხელისუფლების უნდობლობა მათ მიმართ. მაჰმადიანებს უანგარიშოდ ციხეებში ყრიდნენ, ციმბირში აგზავნიდნენ და სიკვდილით სჯიდნენ არასაიმედოობის, ჯაშუშობის და ღალატის ბრალდებით.
ქართული წრეები აქაც აქტიურად ჩაერევიან მოვლენებში და მოაწყობენ სამხედრო სასამართლოებისათვის გადაცემულ კავკასიელ მაჰმადიანთა იურიდიულ დაცვას. ქართველი ადვოკატები ნებაყოფლობით მიდიან ბათუმში, ყარსში და სხვა ქალაქებში, იცავენ და სიკვდილისა და კატორღისაგან ანთავისუფლებენ ასობით თავის კავკასიელ თანამემამულეს.
„ჩვენ ვამაყობთ კეთილმეზობლური ურთიერთობებით რომლებიც უკვე დიდი ხანია რაც ჩენ მხარეში დამყარდა ქართველებსა და მაჰმადიანებს შორის. მაჰმადიანებმა გაიგეს რომ ქართველი მეზობლების სახით მათ საქმე აქვთ ხალხთან რომელიც ღიად ცხოვრობს დევიზით: „იცოცხლე და სიცოცხლის საშუალება მიეცი სხვას“. ესაა ყოველგვარი ადამიანური თანარსებობის დიდი ბრძნული საწყისი. იქნება ეს ცალკე პირთა, საზოგადოების, წოდების თუ ხალხთა თანაარსებობა, რომელსაც ასე გულწრფელად მისდევენ თავის ცხოვრებაში ქართველები. ეს არის წყარო იმ სიმპატიებისა, რომლებიც მომავალი თაობების საკეთილდღეოდ ქართველების მიმართ აქვთ კავკასიელ მაჰმადიანებს.“
ეს სიტყვები 1915 წელს ქართველი პოეტი აკაკი წერეთელის კუბოსთან წარმოთქვა ბაქოს, განჯასა და ტფილისის მაჰმადიანური კულტურულ-საგანმანათლებლო და საქველმოქმედო ორგანიზაციების წარმომადგენელმა, პირველი სახელმწიფო დუმის წევრმა ალი მარდან ბეკ თოფჩიბაშიმ (,,ზაკავკაზსკაია რეჩ“, 1915 წლის 9 თებერვალი).
არა ნაკლებ რეალური იყო ქართველებისა და მთიელების ურთიერთსიმპატიები. მათი დემონსტრაცია მოხდა 1917 წლის მაისში ვლადიკავკაზში გამართულ ყველა მთიელი ხალხის წარმომადგენელთა ყრილობაზე როდესაც მთიელთა ყრილობამ აღფრთოვანებული ოვაცია მოუწყო ტფილისიდან ჩასულ ქართულ დელეგაციას და უფროსმა შეიხმა წაიკითხა ლოცვა გურჯისტანისათვის. მან ალახს შესთხოვა ქართველებისა და მთიელების მეგობრული ურთიერთობების განმტკიცება.
ძველი კავკასიური ერთაშორისი მეგობრობა სძლევდა უცხო მავნებელ გავლენებს, კავკასიელების ერთმანეთისაგან გასათიშად აგებულ ყველანაირ ზღუდეებს. ისე ჩანდა მას თითქოს პოლიტიკური ნაყოფი უნდა მოეცა ისტორიული ტეხილის, განთავისუფლების წინ და 1917 წელს, დიდი რუსული რევოლუციის დასაწყისში მას თითქოს უნდა გაეხსნა კავკასიური პრობლემის კვანძი. მაგრამ ეს არ მოხდა, ჯერ კიდევ იყო არახელსაყრელი ობიექტური პირობები, ჯერ კიდევ არ იყო დაძლეული უცხოურ გავლენათა მძიმე მემკვიდრეობა და მიუხედავად იმისა რომ კავკასიელი ერების წარმომადგენლებმა იმ დროს რამოდენიმეჯერ სცადეს მოლაპარაკება და გაერთიანება, მათ ვერ შესძლეს ყოველივე ამის სასურველ ბოლომდე მიყვანა.
და აქაც ამ მოვლენის მთავარი მიზეზი იყო კავკასიის გარეთ: კავკასიელ ხალხთა ორიენტაცია სამ მიმართულებად, დაამსხვრია რომანოვებისა და ოსმალების იმპერიების მტრობამ.
კავკასიის მაჰმადიანი ხალხების სიმპათიები იყო თურქეთის მხარეს.
სომხებს, რომელთაც თურქების მხრიდან ემუქრებოდა გაწყვეტის საშიშროება, ჰქონდათ რუსეთის იმედი.
ქართველი ხალხი არ ენდობოდა არც ჩრდილოეთსა და არც სამხრეთს და თავისი ეროვნული სახელმწიფოს აღდგენისათვის მხარდაჭერას ეძებდა ევროპაში.
ეს ორიენტაციები საკმაოდ გარკვევით გამოავლინეს კავკასიელი ხალხების ხელმძღვანელემა პარტიებმაც:
,,ჩვენ - დასავლეთის იმპერიალისტები გვირჩევნია აღმოსავლეთის ფანატიკოსებს“, თქვა საქართველოს მთავრობის ხელმძღვნელმა ნოე ჟორდანიამ საქართველოს პარლამენტში მის მიერ წარმოთქმულ ერთ სიტყვაში. ასე გასცა მან პასუხი ბოლშევიკური მოსკოვის პოლიტიკოსებს.
,,ეროვნული მოთხოვნების საკუთარი ძალებით დაკმაყოფილება ჩვენ უაღრესად არასწორად და მცდარად მიგვაჩნია. ჩვენ მთლიანად უნდა ვენდოთ დიდსულოვან რუსულ დემოკრატიას: მან გასრისა თვითმპყრობელობა და გადაწყვეტს ეროვნულ საკითხსაც ისე როგორც ამას ითხოვს ცალკეულ ეროვნებათა ინტერესები“ - წერდა 1917 წლის 24 აპრილს პარტია დაშნაკცუტიუნის ხელმძღვანელი ორგანო ,,ორიზონ“.
კიდევ უფრო გარკვევით ეს აზრი ხალხური თავისუფლების პარტიის მე-8 ყრილობაზე 1917 წლის 24 აპრილს გამოთქვა ცნობილმა ხომეხმა მოღვაწე კრისტოფორ ვერმიშევმა (გამოქვეყნდა გაზეთ ,,რეჩ“).
,,თავდასხმები იმაზე რასაც უწოდებენ რუსულ იმპერიალიზმს სრულიად გაუგებარია. ამ იმპერიალიზმმა კავკასიაში შექმნა სამართლებრივი წესრიგი და ის უზრუნველყოფილი ცხოვრება რომელიც სომხებს მანამდე არ ჰქონიათ. ამ იმპერიალიზმს უზრუნველყოფილი ცხოვრება მოაქვს გატანჯულებისათვის მაჰმადიანური უღლით. სომხეთი მარავალი წელი ელოდებოდა იმას რომ რუსული იმპერიალიზმი სომხებს მოაშორებდა თურქულ უღელს“.
აზერბაიჯანული პარტია მუსავატი კი თავის პოლიტიკურ პროგრამაში შემდეგნაირად განხაზღვრავდა თავის მიმართულებას:
,,პარტია მიზნად ისახავს შემდეგს:
ბ) აზერბაიჯანის, თურქესტანის, ბაშკირეთის ტერიტორიული ავტონომიების მოპოვებას; გ) ვოლგისპირეთის და ყირიმის თათრების და საერთოდ თურქი ხალხების ეროვნული ავტონომიების მოპოვებას. ის დახმარებას გაუწევს არათურქული წამოშობის მაჰმადიან ხალხებსაც (მთიელებს, აჭარლებს, ქურთებს) რათა მათაც მოიპოვონ ავტონომია“ (გაზეთი ,,კასპიი“, 1917 წლის მაისი).
კავკასიის გარეთ გამავალმა ამ სამმა წინააღმდეგობრივმა ორიენტაციამ 1918 წელს დაარღვია ამიერკავკასიის სეიმი და 1920 წლის სან რემოს დიდ სახელმწიფოთა კონფედერაციაზე ჩაშალა საერთოკავკასიური შეთანხმება.
ამიეკავკასიის სამი დამოუკიდებელი რესპუბლიკის პოლიტიკური შეუთანხმებლობის დრამატულ ისტორიას იმ წლებში ამწვავებდა მეოთხე მნიშვნელოვანი პარტნიორის, კავკასიის მთიელთა ქვეყნის არარსებობა. მეზობლების მიერ ჩრდილოეთის სტიქიის პირისპირ მარტო მიტოვებული ჩრდილო კავკასიის მიწები მალე წალეკა ჩრდილოეთის ამ სტიქიამ. მტერს გაესხნა ამიერკავკასიაში მიმავალი გზები. ამას მოჰყვა ამიერკავკასიის რესპუბლიკების ზედიზედ დამხობა. მოსკოვის წითელმა არმიამ მოკლე დარტყმებით დაიპყრო ეს ქვეყნები. საქართველო უკანასკნელი დაეცა.
რამოდენიმე დღე გავიდა ქართული ნაწილების წასვლის შემდეგ და ახალმა ბატონებმა ტფილისის მთავარ ქუჩაზე გააკრეს პლაკატი სათაურად ,,დააგვიანეს!“. ქვევით იყო მოყვანილი ტექსტი დეპეშისა რომელის გააგზავნა აჯანყებულმა ერევანმა: ,,ქართველებო გამაგრდით. ჩვენ ავჯანყდით“. შემდეგ მოდიოდა ბოლშევიკების მიერ სომხეთის აჯანყების ჩახშობის ამბავი.
სომხების მოწოდება იყო ძველი სომხურ-ქართული ისტორიული ურთიერთობების ანარეკლი, ანარეკლი წარსული თანამეგობრობისა რომელმაც წუთით გაანათა კავკასიელი ეროვნებების მომავალი თაობების ხსნის საიმედო და სანდო გზა.
კავკასიის პრობლემა - 4
,,ჩვენი თავი უნდა ეყრდნობოდეს ჩვენივე მხრებს“.
,,ჩვენს მდგომარებაში ჩავარდნილი ყველა ხალხი ორივე ხელით უნდა მოეჭიდოს თავის ისტორიას“
,,ჩვენ ვიყავით და უნდა ვიყოთ ერთად. ჩვენი უჭკუო შიდაკავკასიური უთანხმოებები სასრგებლო იქნება მხოლოდ მესამე ძალისათვის“, წერდნენ და წინასწარმეტყველებდნენ მე-19 საუკუნეში გამოჩენილი ქართველები იალია ჭავჭავაძე, გიორგი წერეთელი, ნიკო ნიკოლაძე.
მაგრამ მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან საქართველოსა და კავკასიური ქვეყნების პოლიტიკა არ გაყოლია ამ სანდო კალაპოტს და ჩრდილოეთთან ისტორიული გაყრის დროს კავკასიაში დამყარდა ბოლშევიკური მოსკოვის ხელისუფლება.
ევროპის მიერ აღიარებული მისი პოლიტიკური უფლებების საფუძველზე მდგომმა, ჯერ კიდევ ევროპული დახმარების ილუზიებში მყოფმა, ბოლშევიკური მოსკოვის მძიმე ქუსლით გასრესილმა საქართველომ კიდევ სცადა მარტომ უცხოური ძალადობის მორევა და აჯანყდა 1924 წელს. მიუხედავად უზრმაზარი ძალისხმევისა და აჯანყებულთა ბელადი ქ. ჩოლოყაშვილის გმირობისა ამ ცდამ განიცადა მარცხი.
გარედან რეალური დახმარების მაგივრად საქართველომ იმავე 1924 წელს ერთა ლიგის დადგენილებაში მიიღო ცნობილი ევროპული რეზოლუცია:
,,თვალყური ვადევნოთ მსოფლიოს ამ ნაწილში მიმდინარე მოვლენებს“.
აღნიშნულმა ,,დახმარებამ“ საქართველო ჩააგდო იმ პეტრეს მდგომარეობაში რომელსაც პავლეს მოსვლამდე მარტო ტყავი კი არა, ხორციც გააძვრეს.
,,ეს მოვლენები დღის წესრიგში საჩქაროდ სვავს ჩვენი ხალხებისათვის სასიცოცხლო საკითხს: ოთხი კავკასიური რესპუბლიკის პოლიტიკური და ეკონომიკური ერთიანობის, მათი კეთილდღეობის ამ ერთადერთი საფუძვლის შექმნას“. ამ ღირსშესანიშნავ ხელშეკრულებას 1924 წლის სექტემბერში ხელი მოაწერეს აზერბაიჯანის, სომხეთის, საქართველოს და ჩრდილო კავკასიის მთიელთა რესპუბლიკის უფლებამოსილმა წარმომადგენლებმა.
გზა საბოლოოდ გამოჩნდა. საშინელი უცხოური ტირანიის უღლის ქვეშიდან კავკასიის მთებში და ველებზე ექოსავით გაისმა ძველი მოწოდება: ,,დავუბრუნდეთ ძველ გზას! ხელი გავუწოდოთ მეზობელს!“.
ისტორული წარსულის მდიდარმა გამოცდილებამ და მიმდინარე ხანის ანალოგიურმა გამოცდილებამ კონფედერალისტებს გარკვევით დაანახეს რომ კავკასიის გეოგრაფიული მდებარეობა გარემომცველ ქვეყნებს შორის გამორიცხავს კავკასიის რომელიმე ნაწილის მიერ თავისთვის პოლიტიკურად პრივილეგირებული პოზიციის შექმნას. ცხადია რომ კავკასიის ერთი ნაწილის თავისუფლება მჭიდროდაა დაკავშირებული კავკასიის სხვა ნაწილების თავისუფლებასთან. სხვა სიტყვებით, თავისუფალი უნდა იყოს მთელი კავკასია. მხოლოდ ამ შემთხვევაში მოხერხდება კავკასიის მისადგომებისა და მისი ხალხების ეროვნული თავისუფლების დაცვა. ამავე დროს კავკასიელი კონფედერალისტები მტკიცედ შეთანხმდნენ იმაზე რომ კატეგორიულად უარყოფილი უნდა იქნას ყველა კავკასიისგარეთა ორიენტაცია.
კავკასიის ერთობის ორგანიზაცია, დაყრდნობა მის ეროვნულ დინამიკაზე და კონფედერატიული კავკასიის გადაქცევა თავისთავად საერთაშორისო ფაქტორად - აი კავკასიის პრობლემის გასაღები - ამტკიცებენ კავკასიური კონფედერაციის იდეოლოგები.
დასამახსოვრებლად გავიმეოროთ კონფედერალური კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპები:
,,კონსტიტუციური სამართალი კონფედერაციად მიიჩნევს როგორც მათ შიგნით ისე გარეთ თავისუფალი სახელმწიფოების გაერთიანებას. გამონაკლისია მხოლოდ ასოციაციისთვის დამახასიათებელი შეზღუდვები. ყოველი ასეთი სახელმწიფო ინარჩუნებს თავის სახელმწიფოებრიობას და თავის სუვერენიტეტს. კონფედერაციას, როგორც ასეთს, არა აქვს არავითარი სუვერენული ხელისუფლება და ის არაა სახელმწიფო. კონფედერატიული კავშირის მიზანია ზომების მიღება საერთო და ყველაზე არსებითი ინტერესების დასაცავად. ეს ინტერესებია: 1) კონფედერაციაში შემავალი სახელმწიფოების დამოუკიდებლობის დაცვა კონფედერაციისათვის გარეშე სახელმწიფოების აგრესიისგან; 2) მშვიდობის შენარჩუნება კონფედერაციაში შემავალ სახელმწიფოებს შორის; 3) ჩარევა კონფედერაციის ყოველ სახელმწიფოში შინაგანი მშვიდობის შენარჩუნების მიზნით; 4) მთავარი ეკონომიკური პროცესების მიმართვა.
გადაწყვეტილება კავშირის კონსტიტუციით ნებადართული საერთო ზომების მიღების შესახებ მიიღება კონფედერატული ცენტრის რეპუბლიკების დეპუტატების საერთო კრებაზე. ეს ზომები შეიძლება მდგომარეობდეს ომის გამოცხადებაში, მშვიდობის ჩამოგდებაში, დიპლომატიური აგენტების მივლინებაში (Dalosa, კონსტიტუციური სამართალის სახელმძღვანელო).
ეს დებულებები, ამბობენ კონფედერალისტები, შეიძლება განხორციელებული იყოს კავკასიური კონფედერატული დაწესებულების მიერაც, ვინაიდან კავკასიის შემადგენელი ეროვნულ-პოლიტიკური ერთეულები დღეს საკმაოდ გარკვეული და მყარია. უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ ეს ერთეულები.
უცხოელებს და თავის საკუთარ ისტორიას ჩამორჩენილ ზოგ კავკასიელსაც კი ჰგონია რომ კავკასიელ ხალხთა გაერთიანება მითია, რასაც განაპირობებს ამ ხალხებს შორის არსებული რასიული განსხვავებები. ეს არაა მართალი. უკანასკნელი მეცნიერული (პროფესორი ნ. მარისა და სხვათა) მონაცემების თანახმად კავკასიაში მოსახლე ხალხები (სომხები, ქართველები და მთიელები) ლინგვისტურად ენათესავებიან ერთმანეთს. ისინი იაფედიტები არიან, საუკუნეების მანძილზე მათი ცხოვრების გამაერთიანებელი მრავალი და საერთო კულტურულ-ისტორიული ტრადიციის გარდა შერევის პროცესებმა მათ შორის დაამყარეს ფაქტიური ერთაშორისი სისხლისმიერი ნათესაობაც. ამ ქვეყნებში ათასობითაა ამა თუ იმ ეროვნულ ჯგუფში აკლიმატიზირებულ ადამიანთა ერთი და იგივე ძირის გვარი. ამ უხილავმა, მაგრამ მნიშვნელოვანმა პროცესმა დიდი როლი ითამაშა კავკასიელი ხალხების დამაახლოებელი ადათებისა და ტრადიციების შექმნაში.
შესწორებას საჭიროებს ამავე სკეპტიკოსთა მითითებაც აზერბაიჯანელებზე როგორც მკვეთრად გამოკვეთილ თურქულ შტოზე რომელსაც თითქოს ამიტომ არაფერი არ აკავშირებს სხვა კავკასიელ ხალხებთან. უეჭველია რომ მონღოლური ძირის, აღმოსავლეთ კავკასიაში მცხოვრებ ალბანელებთან, სხვა კავკასიელებთან და შემდეგ სპარსელებთან შერეული ეს ხალხი დღეს უკვე თავისთავადი, კავკასიასთან მჭიდროდ დაკავშირებული ეროვნებაა. საერთო ენა თურქებთან ვერ ფარავს განსხვავებებს ამ ორ მონათესავე თურქულ შტოს შორის. რელიგიური თვალსაზრისით აზერბაიჯანელები სანახევროდ შიიტები არიან. კულტურის სფეროში ისინი თურქებისაგან ცალკე დგანან. მათ მუსიკას, პოეზიას, წეს-ჩვეულებებს და ცხოვრების წესს ბევრი რამა აქვს თავისი ღირებული და ორიგინალური, რომელიც საერთოკავკასიურთანაა გადაჯაჭვული. და ეს გასაგებია, იმიტომ რომ აზერბაიჯანის სახანოების მთელი ისტორია საუკუნეების მანძილზე უმჭიდროესად დაკავშირებული იყო სპარსულ გავლენასთან, შიგნით კი კავკასიელ ხალხებთან.
კავკასიელი ხალხების გაერთიანებას ხელს ვერ შუშლის მათი რელიგიური სხვაობები. ქრისტიანული და მაჰმადიანური რელიგიების ლოიალიზმი ერთმანეთის მიმართ განსაკუთრებულია. მას ღრმადა აქვს გადგმული ფესვები კავკასიის რელიგიურ ისტორიაში. ცნობილია ქართველი მეფეების რელიგიური პოლიტიკა. ისინი ქრისტიანულ ეკლესიებთან ერთად მაჰმადიანურ მიზგითებსაც აშენებდნენ. ეკლესიებში წირვის შემდეგ ისინი ყორანის ბრძნული გამონათქვამების მოსასმენად მიზგითში მიდიოდნენ.
ქართული და სომხური წყაროები აფიქსირებენ ერთ მრავლისმთქმელ ფაქტს: მე-12 საუკუნეში, თამარ მეფის მეფობისას ორ გრიგორიანულ ეკლესიას მოუვიდა დავა ქონების გამო. მოდავე მხარეებმა დახმარებისათვის მიმართეს დედოფალს. თამარ მეფის განკარგულებით მოწვეული იქნა საგანგებო სასამართლო რომლის წევრებიც იყვნენ მართლმადიდებელი ქართველი კათალიკოსი, მაჰმადიანი შეიხულისლამი და სომხურ-გრიგორიანული ეკლესიის წარმომადგენლები. სწორედ ამ სასამართლომ გადაწყვიტა ორი სომხური ეკლესიის დავა.
პროფესორმა ნ.მარმა 1904-1907 წლებში კავკასიის სომხეთის ძველი დედაქალაქი ანისის ნანგრევების გათხრისას აღმოაჩინა ერთი და იგივე ხანის ნაგებობები: სომხური კათედრალი, მის გვერდით მაჰმადიანთა მიზგითი და შორიახლოს ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია. და ისინი თანაარსებობას ახერხებდნენ სისხლიანი ბრძოლებისა და რელიგიური განხეთქილებების პერიოდში!
ქართულ ხალხურ ლეგენდებს ჯერ არ დავიწყებიათ თუ როგორ გადაარჩინა ძველი ქრისტიანული სვეტიცხოველი გაავებული შახ აბასის ჯარიკაცებისაგან ერევნის ხანმა. მაგრამ რელიგიათაშორისი ლოიალიზმის ცოცხალი ძეგლი საქართველოში არის კახური ტაძარი ალავერდი. ყოველ წელს 14 სექტემბერს, საეკლესიო დღესასწულის დროს, ამ ეკლესიის გალავნის შიგნით ჩნდება ათასობით მლოცველი, რომელთა შორისაც არის მრავალი მაჰმადიანი (ინგუშები, ლეკები, თათრები). მიღებული ადათის თანახმად მაჰმადიანთა თხოვნით მათი ყონაღები (მეგობრები) ქრისტიანები სანთლებს უნთებენ მაჰმადიანთა მიერ შეჩეულ ხატებს. ღმერთი ერთია, დედამიწა ერთია და ჩვენი ადათები ერთია - ამბობენ ალავერდის ქრისტიანულ ტაძართან ყოველწლიურად მიმავალი ქრისტიანები და მაჰმადიანები.
ურწმუნოებს ვურჩევთ მთიელთა ისტორიის ობიექტურ შესწავლას. ისინი დარწმუნდებიან რომ კავკასიელი ხალხების ცსოვრების ისტორიული პირობები ქმნიდნენ პარადოქსულ ფორმულებს რომლებიც მრავლობით რიცხვებს ხშირად მხოლობით რიცხვებად აქცევდნენ. ამ ცოცხალი კავკასიური ფორმულის ერთ-ერთ კლასიკურ მაგალითს წარმოადგენს მრავალი ტომებით დასახლებული, ეროვნულ მისწრაფებაში ერთიანი, თავისუფლებისათვის ბრძოლაში გაერთიანებული და თავისუფლების მოყვარული კავკასიის ქედუხრელი და უერთგულესი მცველი ჩრდილოეთი კავკასია.
არანაკლებ მაჩვენებელია კავკასიის ხალხების ტერიტორიული მდგრადობა რომელიც განსაკუთრებულ როლს ასრულებს მტკიცე სამოკავშირეო ურთიერთობების დამყარებაში. ჩვენს ხანაში რესპუბლიკებად გაფორმებული კავკასიური ქვეყნების უმრავლესობამ 25 საუკუნის მანძილზე გვერდიგვერდ ცხოვრებუსას თითქმის უცვლელი სახით შეინარჩუნეს თავისი ტერიტორიული საზღვრები. და თუ კი მათი სამფლობელოების განაპირა მხარეებში ხდებოდა საერთაშორისო გადაჯგუფებები ეს იყო ნორმალური და ბუნებრივი გადაადგილებების შედეგები. ისტორიას არ დაუტოვებია ძლიერი საქართველოს მიერ საქართველოს მეფეების პროტექტორატის ქვეშ მყოფი მეზობელი ქვეყნების ქართველებით კოლონიზაციის არც ერთი საბუთი...
ქართული მიწების მიმართ არანაკლებად ლოიალურები იყვნენ აზერბაიჯანული სახანოები. სპარსული გავლენისა და ბატონობის ხანებში მათ არ უსარგებლიათ ქართველი ხალხის რთული მდგომარეობით //ახალ მაჰმადიანურ დასახლებებს საქართველოს აღმოსავლეთ განაპირა მხარეებში სტოვებდნენ სპარსელი დამპყრობლები//.
მით უფრო არანაირი ტერიტორიული ანგარიშები არ ყოფილა ქართველებს და მთიელებს შორის.
მთებიდან ცენტრალურ საქართველოში //ქართლში// მომავალი და ქართველი მიწათმფლობელების მიწებით მოსარგებლე ოსების მიმართ ქართველები ატარებდნენ ღია კარის პოლიტიკას.
ეს კარი არასოდეს დახურულა სომხების წინ.
მრავალი ისტორიული კავშირებით და ერთობლივი თავდაცვითი ბრძოლის ტრადიციებით დაკავშირებულ ქართველებს და სომხებს არ ჰქონიათ ერთმანეთისადმი ნდობის პოლიტიკის შეცვლის მიზეზი.
ამ ხანგრძლივი ტრადიციით აიხსნებოდა თურქეთიდან მოსული სომხების თავისუფალი განსახლება ქართველი ხალხის მიწებზე როგორც ბაგრატიონთა სამეფოს დროს ისე ბოლო საუკუნეში.
მე-11 საუკუნიდან სახელმწიფოს დამკარგავმა სომხებმა დაკარგეს თავისი ეროვნული საზღვრებიც. ისინი მხოლოდ გასული საუკუნის ბოლოდან ცდილობენ კავკასიის ზონაში მათი მომავალი რესპუბლიკის საზღვრების სხვადასხვა ვარიანტის მოხაზვას.
სომხეთის საზღვრები წაიშალა საუკუნეების წინ და ისინი დაავიწყდათ მეზობლებსაც.
ეს იყო სომეხთა და მათ მეზობელთა ბოლოდროინდელი სასაზღვრო უთანხმოებების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი.
ეს უთანხმოებები იოლად გადაწყდება კავკასიური გამაერთიანებელი მუშაობის პირობებში.
უეჭველია ყოველი კავკასიელი ერის შინაგანი ერთობაც რომელიც დღეისთვის სავსებით გაირკვა. ამ გაგებით აზერბაიჯანის,სომხეთის და საქართველოს ერთიანობას არ სჭირდება კომენტარი.
ძველი საქართველოს შინაგანი პოლიტიკური ტიხრები და აზერბაიჯანის ძველი სახანოების საზღვრები წაშალა ამ ქვეყანათა თანამედროვე ეროვნულ-რესპუბლიკურმა წყობამ. სომხური რესპუბლიკის ერთიანობა აშკარაა.
ჩვენს განმარტებას მოითხოვს მხოლოდ ამ საკითხის მდგომარეობა ჩრდილო კავკასიის მთიელთა რესპუბლიკაში რომელსაც რატომღაც წარმოადგენენ ხოლმე კავკასიური ერთაშორისი არეულობის მაგალითად.
ერთხელ და სამუდამოდ უნდა მოვუღოთ ბოლო ამ ობივატელურ წარმოდგენას მთიელთა ქვეყნის შესახებ.
ჩრდილო კავკასიის მკვიდრნი მუდამ ერთგული მოკავშირეები იყვნენ მათ მარადიულ ბრძოლაში თავისუფლებისთვის.
ჩრდილო კავკასიელების მიერ მათი თავისუფლებების და მიწების თავგანწირულმა დაცვამ მათში შექმნა მტკიცე სამოკავშირეო ტრადიციების კულტურა. ამას აძლიერებდნენ რელიგიური ერთობა, ადათები და ნათესაური კავშირები.
ყოველივე ამის წყალობით გაძლო ამდენ ხანს შამილმა რომელიც 50 წლის მანძილზე იცავდა მთების თავისუფლებას ძლიერი რუსული იმპერიის მოწოლისაგან.
მართალია მან ვერ მოახერხა ჩრდილო კავკასიის ყველა ხალხის შკვრა ერთ კავშირად.
მეტისმეტად ძლიერი იყო მისი ჩრდილოელი მტერი რომელმაც პროფ. პ.კოვალევსკის გამოთქმით მთებში შეუშვა "არა მარტო ზარბაზნები არამედ...ოქროს ვირიც" //ანუ მოისყიდა ბევრი მთიელი,გ.მ.// და ჩაშალა სახელგანთქმული იმამის გამაერთიანებელი გეგმა.
მაგრამ 60 წლის შემდეგ ჩრდილო კავკასიელთა გაერთიანებას ფედერალური რესპუბლიკის საფუძველზე ხელი მოჰკიდა უკვე ჩრდილოეთ კავკასიის ხალხთა სრულიად მთის ყრილობამ
1917 წელს ყველა მთიელი აღფრთოვანებით შეეგება თავისი ახალი პოლიტიკური ისტორიის დასაწყისს.
მაგრამ გააფთრებული ჩრდილოეთის სტიქიის ახალმა მოზღვავებამ ისევ დაანგრია მთიელი პატრიოტების ძალისხმევით ნაგები ჩრდილო კავკასიის ეროვნული შენობა.
ეჭვით შეპყრობილებს მოვუწოდებთ მთის ისტორიის ამ პერიოდების ობიექტურად შესწავლისკენ.
ისინი დარწმუნდებიან იმაში რომ კავკასიელი ხალხების ცხოვრების ისტორიული პირობები ქმნიდნენ პარადოქსულ პოლიტიკურ ფორმულებს რომლებიც მრავლობით რიცხვებს ხშირად გადააქცევდნენ მხოლობით რიცხვებად.
ამ ცოცხალი კავკასიური ფორმულის ერთ-ერთი კლასიკური მაგალითია მრავლატომიანი და ეროვნულ მისწრაფებაში და თავისუფლებისთვის ბრძოლაში ერთიანი ჩრდილო კავკასია,თავისუფლების მოყვარული კავკასიის მტკიცე და უერთგულესი გუშაგი.
კავკასიის ეკონომიური საფუძვლის ძლიერება ყველასათვის ცნობილია.
ბაქოს და გროზნოს ნავთობი, ჭიათურის მარგანეცი, ქვანახშირის, სპილენძის, ტყვიის უზარმაზარი საბადოები, თეთრი ნახშირის ულევი წყაროები და ა.შ. კავკასიას აქცევს ერთ-ერთ უმდიდრეს ქვეყნად. უძვირფასესი ტყეები, საძოვრები, არაჩვეულებრივად ხელსაყრელი ნიადაგი და კლიმატური პირობები კავკასიას აძლევენ მყარ საფუძველს მომპოვებელი და გადამმუშავებელი მრეწველობის მრავალი დარგის განვითარებისათვის.
ამ სიმდიდრეთა განაწილება კავკასიის სხვადასხვა მხარეში და ბაქოს, ტფილისის, ბათუმის, რკინიგზების და ნავთობსადენის შემაკავშირებელი როლი კავკასიას აქცევს განუყოფელ ეკონომიკურ მთლიანობად და ადასტურებს მისი ადმინისტრატიული პოლიტიკური ერთიანობის აუცილებლობას. ძველი რუსული ხელისუფლება ანგარიშს უწევდა ამ გარემოებას და სწორედ ამიტომ გამოყო მან კავკასიური მმართველობა ცალკე კავკასიურ სამეფისნაცვლოდ.
კავკასიის პრობლემა - 5
ეხლა კონფედერალისტების აზრით არ არსებობს მიზეზი უთანხმოებებისათვის ორიენტაციის სფეროში.
პირველი მსოფლიო ომის დასაწყისში მცირე აზიის თურქეთში შეჭრილმა რუსეთის არმიამ თურქეთის წინააღმდეგ ააჯანყა იქაური სომხები. მაგრამ იგივე არმია 1917 წელს მოულოდნელდ გადაიქცა რევოლუციურ არმიად. მან უეცრად მიატოვა ფრონტი და სომხები შეატოვა შურისძიების სურვილით შეპყრობილ თურქებს. ამის შედეგად თურქეთის სომხეთის მოსახლეობის დიდი ნაწილი გაჟლიტეს, ხოლო გადარჩენილი სომხები გააძევეს სამშობლოდან. თურქული საფრთხე უშუალოდ დაემუქრა თვითონ კავკასიის სომხეთს. თურქული დივიზიები კი, რომლებმაც უკანდახეული რუსული არმიის კვალდაკვალ დაიპყრეს აზერბაიჯანის პროვინციები. 1920 წელს ქემალის რევოლუციური მთავრობის ბრძანებით ბრუნდებიან თურქეთში და სისხლით ნათესავ აზერბაიჯანელებს დაუტოვებენ თავის ახალ მოკავშირეს, დაუნდობელ ბოლშევიკურ მოსკოვს. აზერბაიჯანელ ხალხს კარგად ახსოვს 1920 წლის განჯის სისხლიანი ეპოპეა, როდესაც მოსკოველმა ბოლშევიკებმა ფაქტიურად მიმავალი თურქული ნაწილების თვალწინ განჯის კედლებთან გაჟლიტეს 2000 აზებაიჯანელი!
ტფილისის კარიბჭესთან წითელი მოსკოვის ჯარებთან მარტოდ დარჩენილი ქართველების დახმარება გამოიხატა მხოლოდ იმაში რომ ბათუმიდან წასვლისათვის გამზადებულმა ევროპულმა გემებმა მიიღეს ჩაძირული საქართველოს ხელმძღვანელები.
კონფედერალისტები ანგარიშს უწევენ გარედან დახმარების ილუზორული იმედების გამფანტველი ამ ბოლოდროინდელი ისტორიული მოვლენების გამომაფხიზლებელ მნიშვნელობას და უცხოელ დამპყრობელთა მიმართ სიძულვილის გამომწვევი უსასტიკესი ბოლშევიკური რეჟიმის 12-წლიანი მმართველობის შედეგებს. მათ მიაჩნიათ რომ ამ რეაქციამ მოსპო ბოლოდროინდელი კავკასიისგარეთა მისწრაფებები და მყარი ნიადაგი შეუქმნა კავკასიელ ხალხთა გაერთიანების, ყველასათვის საერთო სამშობლოს, თავისუფალი კავკასიის აღდგენასა და განმტკიცებას. მათი აზრით მომავალში კავკასიის როგორც ჩრდილოეთი ისე სამხრეთი საზღვრების დაცვამ ყველა მოკავშირე კავკასიელ ერს უნდა შეუქმნას უსაფრთხოების თანაბარი პირობები. გაერთიანებული კონფედერატული არმია ყველა მიმართულებით შესძლებს კავკასიის მისადგომების დაცვას. ამის დასტურია ისტორიული მაგალითები - საქართველო მისი მოკავშირე შირვანელი და ყარაბაღელი ხანების ჯარებთან ერთად წარმატებით იცავდა კავკასიის საზღვრებს მდინარე არაქსთან და ყარაბაღის მთების ძირში. საქართველოს ბევრჯერ გაუწევია დახმარება მეზობელი სომხეთისათვის და მასთან ერთად მოუგერიებია გარეშე მტრის შემოსევები სამხრეთი კავკასიის ამ ნაწილში. თუ კი გავითვალისწინებთ იმას რომ გაერთიანდება კავკასიის ყველა შეიარაღებული ძალა და რომ ამიერკავკასიელ მებრძოლთა რიგებს ჩვენ ხანაში გააძლიერებს ჩრდილოეთი კავკასიის მთიელთა ორგანიზებული არმია, უნდა ვიფიქროთ რომ კავკასიის სამხრეთი საზღვრები დაცული იქნება უცხოელთა შემოსევებისაგან.
ჩრდილოურ სტიქიას გზას გადაუკეტავს მთელი კონფედერატული არმია. და თუ კი დამატებით მხედველობაში მივიღებთ იმასაც რომ კონფედერატული კავკასია მისი დიპლომატიის ძალისხმევის შედეგად გახდება მომავალი უფლებამოსილი საერთაშორისო ორგანიზაციის (უნდა ვიფიქროთ - სიცოცხლიუნარიანი ერთა ლიგის) წევრი და ამიტომ არ დარჩება მარტო, ასეთ კავკასიას არ გაუჭირდება მოკავშირე კავკასიელი ხალხების თავისუფლების დაცვა როგორც ფიზიკურად, ისე პოლიტიკურად.
დასკვნის სახით კავკასიურ პრობლემაზე გადმოცემული თვალსაზრისის სისრულისათვის უნდა წარმოვიდგინოთ საბჭოთა კავშირში ძვრების შესაძლებელი პერსპექტივა. ამ ასპექტში კავკასიური კონფედერატული იდეები იძენს რეალურ აზრს.
ბოლშევიზმის გრანდიოზულმა სოციალურმა ექსპერიმენტმა მორალურად, მატერიალურად და ფიზიკურად დააუძლურეს რუსი ხალხი და დიდი ხნით დამარხეს ,,ერთიანი რუსული დერჟავულობის“ ძველ-იმპერიულ საზღვრებში აღდგენის ადეპტთა რესტავრაციული პროექტები.
ბოლშევიკურმა დიქტატურამ გააძლიერა, გააღრმავა და განამტკიცა არარუსი ხალხების ცენტრიდანული ეროვნული მისწრაფებები.
ამ დიქტატურის ეკონომიკური და პოლიტიკური კრახის შემდეგ გარდაუვალია საბჭოთა კავშირის დაშლა მის შემადგენელ ეროვნულ ერთეულებად.
ეხლა ამ პროცესს საბჭოთა კავშირში შიგნით აჩქარებს სრული ეკონომიკური დეპრესია, აგრარული ქაოსი (მილიონობით გლეხი აყარეს და გადააქციეს მაწანწალა ურდოებად) და ყველგან ჩამოვარდნილი შიმშილი. გარედან ამ პროცესს აჩქარებს იაპონიის ენერგიული ექსპანსია რომელიც მოსკოვის ხელისუფლებას ემუქრება მრავალმილიონიანი ნახევრადდამშეული მონღოლური მოსახლების მყოლი ციმბირული და შუა აზიური ქვეყნების სრული მოწყვეტით თუ არა, მათი მოსკოვის წინააღმდეგ მომართვით.
საბჭოთა ხელისუფლების საყრდენი წითელი არმიის ძლიერება ეფემერულია. ცნობილია რომ ყველანაირი არმიის საყრდენია ძლიერი და მტკიცე გლეხობა, სოფელი. ბოლშევიზმმა მთელ საბჭოთა კავშირში სოფელი ააოხრა და გლეხობა წააქცია. ბოლშევიკთა ევროპულად აგებული ,,ბრწყინვალე“ არმია უხერხემლოა. უცხოური ვალუტითა და უცხოელი ინსტრუქტორებით, ხალხის შიმშილითა და საშინელი გაჭირვებით გამაგრებული არმია დაიშლება საბჭოთა ხელისუფლების დამხობის მეორე დღესვე. ამ არმიას არ ექნება არც ფული, არც პური და არც ხალხის მხარდაჭერა.
კავკასიითვის, მაგრამ სხვა რედაქციით, შეიძლება განმეორდეს 1917 წელი. ბოლშევიკური რეჟიმის მიერ გატყავებული და დაუძლურებული კავკასიელი ხალხები დარჩებიან აღმოსავლეთი ევროპის და აზიის დამშეულ ადამიანთა სტიქიების პირისპირ.
ესაა ბოლშებიზმის თითქმის გარდაუვალი მემკვიდრეობა ხვალინდელი დღისათვის. ამ მემკვიდრეობის მისაღებად კავკასიელი ხალხები უნდა მოემზადონ დღესვე. მათ უნდა იზრუნონ თავის მომავალზე რათა ვერავინ ვერ მოახერხოს მათი აღგვა დედამიწის პირიდან.
ამ მოვლენათა პერსპექტივები სვავენ კითხვას თუ რა უნდა ვაკეთოთ. პასუხი ერთადერთია:
კავკასიელი ხალხების ეროვნული მონაპოვრები უნდა გაერთიანდეს კონფედერაციის საფუძვლებზე. კავკასიელი ხალხები უნდა დაადგნენ ხსნის ძველ, გამოცდილ და სანდო გზას.
ეს გზაა კავკასიელი ერების სრული გაერთიანება მათი ეროვნული არსებობისათვის და კეთილდღეობის ორგანიზაციისათვის საბრძოლველად. აზრი უნდა იყოს ერთი - დაყრდნობა გაერთიანებულ ძალისხმევაზე.
უნდა ვიწამოთ კავკასიის ფოლადის ქედზე დაყრდნობილი ამ ძალისა“.
P.S.
ამ ისტორიის ერთ-ერთი უკანასკნელი ეპოზოდი გათამაშდა 1992 წელს!!!
,, ...1992 წლის დასაწყისიდან დუდაევმა და გამსახურდიამ მოუწოდეს კავკასიის დამოუკიდებელი რესპუბლიკების კავშირის მშენებლობისაკენ... 1992 წლის აპრილში გროზნოში ტარდება მოლაპარაკებები აზერბაიჯანის მაჰმადიან მოღვაწეთა დელეგაციასთან. განიხილებოდა ფართო პანკავკასიური კავშირის შექმნის შესაძლებლობა...
1992 წლის სექტემბერში გროზნოში ჩატარდა ,,კავკასიის ერთიანი სახლის“ შექმინისადმი მიძღვნილი მრგვალი მაგიდა რომლის მონაწილეებს შორის იყვნენ ზვიად გამსახურდია, აზერბაიჯანის ეროვნული საბჭოს თავმჯდომარე და აზერბაიჯანის მუფტი, ხოლო სტუმრებს შორის იყო დელეგაცია ლიტვიდან...“ (,,ჩეჩნური კრიზისი, სახელმწიფოებრიობის გამოცდა“ მოსკოვი, 1995 წლი, გამომცემლობა ,,კოდექს“, რუსეთის ფედერაციის შინაგან საქმეთა სამინისტროს გაერთიანებული რედაქცია, გვ. 22)
კარგადაა ცნობილი თუ რა დაემართათ იმდროინდელი გულგრილი მსოფლიოს მიერ გაავებული რუსული მაფიოკრატიის პირისპირ მარტო დარჩენილ საქართველოსა და ჩეჩნეთს.
გულგრილობა ფროიდის თქმით არის სიძულვილის გამოხატვის რადიკალური ფორმა: ოს ოზოლაციაში აქცევს და ადამიანობას ართმევს სუბიექტს (“I’indifference est selon Freud une forme radicale de I’expression de la haine; elle isole et deshumanise le sujet”, Francis Ancibure, Marivi Galan-Ancibure, Le harcelement moral, LES ESSENTIELS MILAN, janvier 2006, p.8).
მაგრამ დრო და განწობები იცვლება: დასავლეთის დემოკრატიული სამყაროს გარიგებას გორბაჩოვთან და მის ჩეკისტო-მაფიოკრატიასთან ადრე თუ გვიან ბოლო მოეღება.
ამ დროისთვის უნდა ვიყოთ მზად, ისევე როგორც ახალი სავარაუდო უბედურებებისთვის.
,,ნეტავი იმასაო - ამბობს ერთი ძველთა-ძველი ბრძენი, ვინც არამც თუ ჩვენთან ყოფნით გვწურთნის ჩვენ, არამედ მარტო თავისის სახელის ხსენებითაცო“
სწორედ ასეთები იყვნენ თვითონ ილია, დავით ვაჩნაძე, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი, ზვიად გამსახურდია, ჯოხარ დუდაევი და მრავალი სხვა აქ ნახსენები პირი.
დ. ვაჩნაძის ტექსტი და დანართი რუსულიდან თარგმნა გიორგი მარჯანიშვილმა, 2006 წლის თებერვალი, პარიზი
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
